| |
|
||
|
|
||
| DEEL TWEE - hoofdstuk 5 | |||
| |
|||
|
Inhoud -
Sprookje -
Vernietiging boerenbestaan -
Agro-economische structuur
Cargill - Conclusie - Verbeek - Ontwikkelingen - Slot - Bijlagen - Links Bestellen/Downloaden/Reageren - dDH - Duurzaamsite - Landbouwsite - Verder >> |
|||
| |
|||
| |
|||
| ________ | ____ |
DEEL TWEE BIJVOORBEELD CARGILL de agro-economische structuur toegelicht Om goed zicht te krijgen op de problemen waarmee boeren uit zowel het Westen als het Zuiden te maken hebben, zullen we in de volgende hoofdstukken de landbouw-economische structuur onder de loep nemen. Onze aandacht zullen we speciaal richten op de rol die grote agro-concerns spelen bij de veranderingen in de landbouw. En op de beïnvloeding van de overheid door deze firma's. Om een zo concreet mogelijk beeld te krijgen bekijken één bedrijf extra nauwkeurig: Cargill, de grootste en machtigste in de agro-industriële sector. 5 - Boeren in de tang landbouw-schaalvergroting in het Westen Amerikaanse boer is van het platteland verdwenen - geforceerde overproduktie - Europa: twee derde van de boeren weg - milieu en gezondheid in gevaar - partners? - boeren worden contractarbeiders - baas op de boerderij 6 - Liever in het schemerduister het ondemocratische gedrag van agro-giganten drie jaar soebatten - achter de schermen grote invloed op politici - briefwisseling - alleen de Amerikaanse president is machtiger - Cargill-soap 7 - Het macabere giga-schaakspel een schets van de agro-economische structuur de voedingsketen - schuiven met pionnen en torens - de vijf schakels van de voedingsketen - de grootste agro-multinationals - studie na studie - zaden & landbouwgif - 'die vijf gaan de dienst uitmaken' 8 - Het Zuiden openbreken agro-reuzen op zoek naar nieuwe markten agressief voor de wereldvrede - dubbele moraal - tekort op handelsbalans V.S. - Amerikaanse landbouwexport is een 'stralende ster' - hoe vrij is 'vrijhandel'? - boeren moesten maar in de fabriek gaan werken - heftig verzet tegen WTO - Cargill sponsort WTO-vergadering - hongersnood - handelsoorlogen 9 - Vrijhandel in de praktijk voorbeelden uit de Derde Wereld grondwetswijziging in Mexico - Midden Amerika - Brazilië - de landarbeiders moesten weg - China - Tanzania - rijstprijs moet omlaag Hoofdstuk 5 BOEREN IN DE TANG landbouw-schaalvergroting in het Westen "Cargill kills", beweren de Indiase actievoerende boeren. Als Cargill vaste voet aan de grond krijgt in India, zullen honderdduizenden, miljoenen landarbeiders en kleine boeren failliet gaan. Uit pure armoede zullen ze naar de grote stad trekken, in de hoop een van de schaarse slecht betaalde baantjes te bemachtigen. Velen zullen daar creperen. Dat is een zware beschuldiging: Cargill zou willens en wetens massaal Indiase boeren de armoede, de ellende en de dood injagen. Klopt dat? Laten we eens kijken wat er in Amerika, het thuisland van Cargill, de laatste tientallen jaren gebeurd is, en wat de rol van Cargill in deze ontwikkelingen is geweest. Amerikaanse boer is van het platteland verdwenen In de Verenigde Staten is sinds 1945 twee derde van de boerenbedrijven verdwenen. 27 Volgens de officiële statistieken zijn er nu nog ongeveer twee miljoen boeren in Amerika over. "Maar als cijfers ooit een vertekend beeld geven, zijn het deze wel", becommentarieert Het Financieele Dagblad. Onder de kop 'Amerikaanse boer is van het platteland verdwenen' schrijft het: "Voor driekwart van de als boer geregistreerde boeren is het boeren-aandeel van het inkomen te verwaarlozen. Het bijbaantje dat er tijdens de landbouwcrisis (in de midden jaren tachtig) werd bijgenomen om als boer te kunnen overleven, is uitgegroeid tot hoofdberoep. Zelfs bij de commerciële bedrijven (met een afzet van meer dan $ 50.000 per jaar) bestaat de helft van het inkomen uit inkomsten van buiten de boerderij." 28 Kortom, boeren die de kost verdienen met hun boerenwerk zijn er nauwelijks meer. 29+* Al in 1990 zat 22 procent van de Amerikaanse boerengezinnen onder de armoedegrens. Dat is twee keer zoveel als gemiddeld in de Verenigde Staten. In die zelfde tijd gingen jaarlijks bijna 40.000 boerenbedrijven failliet. Het ligt voor de hand dat de verkoop van het bedrijf wat al generaties lang in het bezit is van de familie en je hand ophouden bij de sociale dienst de betroffen boeren niet in de koude kleren ging zitten. De regionale kranten stonden dan ook vol met verhalen over zelfmoord en vrouwenmishandeling. 30 Maar niet alleen boerenbedrijven gingen over de kop, ook de dorpswinkels en de scholen, zoals iedereen weet die wel eens in de noordelijke middenstaten van Amerika rondgereden heeft en de troosteloze verlaten gebouwen langs de 'mainstreets' zag. Want iedere boeren-dollar ging viermaal rond in de lokale economie. 31 Geforceerde overproduktie Hoe is het mogelijk dat deze rampzalige ontwikkeling kon plaatsgrijpen? Wat deed de boeren de das om? Waarom greep de regering niet in? Het mechanisme is dood-en-dood simpel en tegelijk verbijsterend effectief: dalende marktprijzen door geforceerde overproduktie. Het is een vicieuze cirkel: de agro-industrie komt met nieuwe zaden met een grotere opbrengst. Een aantal boeren hapt toe, omdat ze er - in ieder geval op de korte termijn - op vooruit gaan. Andere boeren gaan in de ontwikkeling mee, omdat ze weten ten onder te gaan als ze achterblijven. Al gauw veroorzaken de grotere opbrengsten overproduktie en de prijzen kelderen. Kleinere boeren gaan failliet. Voor grotere boeren is er maar één manier om het hoofd boven water te houden: nog meer produceren met minder mensen. Zij stappen naar de bank om geld te lenen om arbeidsbesparende machines aan te schaffen. Om deze zo rendabel mogelijk te maken, lenen ze ook geld om het land van hun collega's die het niet meer kunnen bolwerken, op te kopen. Om de produktie verder op te jagen zetten ze nog meer kunstmest en nog meer bestrijdingsmiddelen in. Omdat talloze boeren dit doen stijgen de landbouwopbrengsten over het hele land nog verder. Dat betekent nog meer overproduktie en nog verder dalende prijzen, verdergaande mechanisering en nog meer faillissementen. Met al het persoonlijk leed vandien.
Waarom schakelen boeren niet over op een ander gewas? En als dat niet mogelijk is, waarom verzetten boeren zich niet massaal en georganiseerd? Waarom dwingen ze niet een hogere prijs voor hun produkten af? De reden dat verandering van gewas de noodlottige ontwikkeling niet kan keren is simpelweg dat er op alle landbouwterreinen sprake is van overproduktie. En de belangrijkste reden dat effectief boerenverzet niet mogelijk bleek, is dat de agro-bedrijven - waarbij de boeren hun zaad, kunstmest en bestrijdingsmiddelen inkopen en waaraan ze hun produkten verkopen en die ook nog eens bemiddelen bij leningen - in afgelopen decennia door fusies en overnames zo machtig zijn geworden, dat de boeren niet meer tegen hen opgewassen zijn. Daar komt bij dat boeren zich moeilijk organiseren, omdat de landbouwsector bestaat uit oneindig veel piepkleine, op zich zelf staande bedrijven, eilanden bijna. Zo verklaarde bijvoorbeeld Pat Thiessen, een gepensioneerde manager van Cargills meeldivisie, een paar jaar geleden: "Boeren zijn niet in staat hun produkten met een bepaalde marge te verkopen. Ze hebben geen zeggingsmacht over de verkoopprijs. Ze zijn ook niet in staat te onderhandelen over de doorberekening van hun onkosten naar de consument. (..) Er zijn 300.000 tarweboeren in de Verenigde Staten, en op geen enkele manier zou een individuele boer zich soepel aan kunnen passen aan een veranderende vraag en aanbod. (..) Vergelijk dat eens met de concentratie in de meel-sector, die de tarwe opkoopt." 35
Boeren worden contractarbeiders Ondertussen gaat het proces van overnames en fusies door en wordt de positie van de nog overgebleven boeren met het jaar penibeler. Cargill en Continental Grain behoren beide tot de grootste graanexporteurs ter wereld. 38+ Het is dan ook niet verwonderlijk dat heel wat Amerikaanse boeren erop tegen waren dat Cargill de graanhandelsactiviteiten van Continental Grain overnam. De National Farmers Union verklaarde bang te zijn dat de overname de kleine Amerikaanse boeren in een hoek zou drijven. In bepaalde staten, zoals Illinois, 'het hart van de Amerikaanse graanschuur', zijn beide concerns actief. Sinds de overname kunnen veel boeren niet meer kiezen aan wie ze hun graan verkopen. 39 "Boeren dreigen contract-arbeiders te worden" verklaarde Leland Swenson, voorzitter van de Amerikaanse National Farmers Union onlangs in een hoorzitting van de Landbouwcommissie van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden. Swenson vreest dat de agro-industrie in de nabije toekomst zo machtig te wordt, dat zij boeren precies voor kan schrijven wat die hoe, wanneer en tegen welke prijs moeten verbouwen. De boeren zouden daarmee hun laatste restje speelruimte verliezen. Swenson pleitte voor een moratorium op overnames in de agro-industrie. 40 De Farmers Union maakte tijdens de hoorzitting een onderzoek bekend van een hoogleraar van de Universiteit van Missouri. Volgens deze studie zullen in de nabije toekomst vier of vijf oppermachtige agro-conglomeraten overblijven. Een daarvan is waarschijnlijk Cargill-Monsanto.
* *
*
Verder naar het volgende hoofdstuk >> << Terug naar het begin van dit hoofdstuk. * *
*
NOTEN * Bij een '+' achter het nootnummer staat er behalve een bronvermelding ook extra informatie in de noot. terug 27. The Changing Concentration of U.S. Agricultural Production During the Twentieth Century; R. Peterson e.a.; USDA, no 27; juli, 1993. Geciteerd in: 'Control of the World's Food Supply'; Karen Lehman en Al Krebs; The Case Against the Global Economy - and for a turn toward the local; Jerry Mander and Edward Goldsmith; Sierra Club Books; San Francisco, 1996; pag. 127. terug 28. Het Financieele Dagblad; 23 augustus 1997. terug 29+. = Terwijl de voedselprijzen in de winkel tussen 1975 en 1993 stegen met 18 procent gingen de boeren er niet op vooruit. Kregen ze in '75 nog 35 dollarcent van iedere dollar die de Amerikanen aan voedsel besteedden, in '93 was dat teruggelopen tot ongeveer 15 dollarcent. 'Will the U.S. breadbasket last?'; Janet Bell; Seedling - the quarterly newsletter of Genetic Resources Action International (GRAIN) ; december 1997; www.grain.org/publications/dec97/dec972.htm = De grootschaligheid van de Amerikaanse landbouw blijkt onder meer uit het feit dat een klein aantal zeer grote landbouwbedrijven het merendeel van de landbouwproduktie voor zijn rekening neemt. Volgens de het Amerikaanse landbouwministerie, de USDA, produceert 2 procent van de Amerikaanse boerenbedrijven 40 procent van de totale omzet (uitgedrukt in geldswaarde) en 6 procent bijna 60 procent. 'Small Farms in the U.S. - Status Report'; Agricultural Outlook van de Economic Research Service van USDA; mei 1998. terug 30. 'Control of the World's Food Supply'; Karen Lehman en Al Krebs; The Case Against the Global Economy - and for a turn toward the local; Jerry Mander and Edward Goldsmith; Sierra Club Books; San Francisco, 1996; pag. 126. terug 31. Idem; pag. 127. terug 32+. De armoedige levensvisie van het rijke Westen - milieu- en Derde Wereldproblemen: het resultaat van geestelijke monocultuur; Ten Have; Baarn, 1997; pag. 84. = Twee Franse berichten: "In Loire-Atlantique (een belangrijk Frans landbouw-departement - jps) is in tien jaar tijd het aantal boerenbedrijven met 40 procent gedaald." Ouest France; 2 juni 1999. = "Het gemiddelde landbouw-inkomen in Frankrijk is in 1999 met vier procent gedaald." 'Baisse du revenu agricole - au feu les pyromanes!'; persbericht van de Franse organisatie van kleine boeren Confédération Paysanne; www.confederationpaysanne.fr; 17 december 1999. terug 33. 'Een Brabantse boer over schaalvergroting - Dan wordt alles je afgepakt en word je in een rijtjeshuis gezet. En dan moet je je hand ophouden.'; Jan Paul Smit; De armoedige levensvisie van het rijke Westen - milieu- en Derde Wereldproblemen: het resultaat van geestelijke monocultuur; Ten Have; Baarn, 1997; pag. 84 e.v. terug 34+. "Het gebruik van pesticiden in Noord-Amerika behoort tot het hoogste ter wereld. (..) Boeren zijn voor een effectief gebruik van chemicaliën gedwongen steeds grotere hoeveelheden te gebruiken. (..) Tegenwoordig verliest 90 procent van het akkerland in de Verenigde Staten aarde en 50 procent van het grasland wordt overbegraasd. (..) Alles bij elkaar bedraagt de totale schade door bodemerosie in de USA jaarlijks ongeveer 44 miljard dollar. (..) Zoet watervoorraden zijn dramatisch geslonken. (..) De op een na grootste rivier van het land, de Colorado, bereikt nooit de oceaan, omdat al haar water gebruikt wordt om akkerland te bevloeien en om de woestijnsteden in het Westen van drinkwater te voorzien. (..) Het grondwaterpeil (in het gebied van de zeer grote Ogallala ondergrondse waterbel) is dramatisch gezakt. (..) Ongeveer 11 procent van de Texaanse boeren zijn al gedwongen over te schakelen op irrigatie-vrije landbouw, omdat het grondwaterpeil te ver gedaald is. (..) Genetische uniformiteit is en blijft de grootste stille bedreiging van de Amerikaanse landbouw. Aangezien het genenreservoir van 's werelds belangrijkste gewassen en vee alsmaar slinkt, is het alleen een kwestie van tijd tot er een (..) grote ramp plaatsvindt. Soja is bijzonder kwetsbaar, en juist dit gewas verbouwen boeren steeds meer. (..) Volgens het Amerikaanse ministerie van Landbouw, de USDA, zijn de gezondheidsrisico's ten gevolge van het gebruik van onkruidbestrijdings- en anti-schimmelmiddelen in de periode 1964-1992 verzeven- à verachtvoudigd. (..) De overbevolkte en onhygiënische toestanden in stallen, het overmatige gebruik van antibiotica en de slechte kwaliteit van het voer hebben geleid tot een dramatische toename van ziekten die te wijten zijn aan vleesconsumptie." 'Will the U.S. breadbasket last?'; Janet Bell; Seedling - the quarterly newsletter of Genetic Resources Action International (GRAIN) ; december 1997; www.grain.org/publications/dec97/dec972.htm terug 35. Geciteerd door David Fry, assisstant administrator van de Kansas Wheat Commission, Manitoba Co-Operator; 30 maart 1995; Winnipeg. terug 36. Incorporated Economic Leadership Reclaimed; Ernest S. Micek, president-directeur van Cargill; toespraak op het Farm Journal Forum in Washington D.C.; 30 november 1998; www.cargill.com terug 37. Cargill Koerier; juni 1997; terZake, pag. 1. terug 38+. = De overname van de graanhandelsactiviteiten van Continental Grain door Cargill heeft veel stof doen opwaaien in Amerika. Zo kwam de zaak uitvoerig aan de orde in de landbouwcommissie van de Senaat. Ook de Antitrust Division van het Amerikaanse ministerie van justitie stelde een onderzoek in. In juli 1999 bereikte het ministerie met Cargill een overeenkomst, waarbij Justitie toestemming gaf voor de overname mits Cargill enkele graanop- en overslagbedrijven zou afstoten. 'Cargill's Acquisition of Continental Grain: Anatomy of a Merger'; Agricultural Outlook van de Economic Research Service van USDA; september 1999. = "De wereldwijde overname van de commodity marketing bedrijvigheid van Continental Grain Company (..) omvat alle werkzaamheden van Continental met betrekking tot opslag, transport, handel en export van graan, oliezaden, suiker en rijst in ongeveer dertig landen in Noord- en Latijns-Amerika, Europa en Azië." Cargill Koerier; 16 december 1998; terZake, pag. 4. terug 39. Het Financieele Dagblad; 11 november 1998, 17 november 1998 en 28 januari 1999. terug 40. Reuters; Washington, 11 februari 1999. terug 41. 'Cargill to pilot new revenue grain contract'; persbericht van Cargill; www.cargill.com; 11 januari 2000. terug * *
*
Verder naar het volgende hoofdstuk >> << Terug naar het begin van dit hoofdstuk. _ |
___ |