____
GENTECH, HET NIEUWE BREEKIJZER DAT ZELF AFBROKKELT
Cargill, Monsanto en genetische manipulatie
Genetische manipulatie is het nieuwste stuk gereedschap van de agro-multinationals om nog meer macht te veroveren in de landbouwwereld. Het is een peperdure techniek en alleen de grootste zaadfirma's beschikken over voldoende geld om de nieuwe zaadtypen te lanceren.
Op dit moment gaat het voornamelijk om soja, maïs, koolzaad en katoen dat bestand is tegen het zeer giftige bestrijdingsmiddel Roundup of Basta, dat alle onkruid in de omgeving van het gewas doodt, of om variëteiten die zelf een bepaald insekticide produceren. De zaadfirma's beloven de boeren een (iets) grotere opbrengst en minder uitgaven voor bestrijdingsmiddelen. Of de bedrijven deze beloften waar kunnen maken, moet de komende jaren blijken.
Als de kosten voor de boeren inderdaad omlaag gaan hebben ze even een mazzeltje. Maar door de overproduktie zullen de landbouwprijzen al gauw opnieuw zakken. De consument zal van die mogelijke prijsdaling van graan en oliezaden niets merken, want de graanprijs maakt maar vijf à tien procent uit van de broodprijs. Zelfs al zouden de kosten voor de graanboeren tien procent omlaag gaan, en zouden de graanprijzen vervolgens tien procent zakken, dan zou een brood van drie gulden voor de consument in het gunstigste geval 1,5 à 3 cent goedkoper worden. 253
Hoewel Cargill zich halverwege 1998 teruggetrokken heeft uit de produktie van zaden en het onderzoek naar nieuwe variëteiten 254+, stelt ze zich vierkant op achter genetische manipulatie. 255+ In interne publikaties voor haar eigen personeelsleden en voor bedrijven waarmee ze zaken doet ontkent ze de ernst van de ingreep in de natuur, bagatelliseert ze de risico's voor de menselijke gezondheid en de landbouw, verdedigt ze de techniek met een beroep op het wereldhongerprobleem, verzet ze zich tegen volledige etikettering en geeft ze te kennen dat gescheiden aanlevering van genetisch gemanipuleerde landbouwprodukten praktisch niet haalbaar is.
|
GENETISCHE & TAAL-MANIPULATIE
Natuurlijk en nauwkeurig? Cargill 256: "Genetische modificatie is een natuurlijk proces. Het vermogen van planten om zich aan te passen aan hun omgeving is hier een goed voorbeeld van. (..) Genetische modificatie door biotechnologen is nauwkeuriger en daardoor veel sneller dan de traditionele veredeling." Commentaar: In de natuur is er een strikte scheiding tussen de verschillende soorten. Genetische manipulatie doorbreekt deze scheiding door genen uit andere plantensoorten, bacteriën of dieren in te voegen. Daarmee creëert zij een levensvorm die tot op heden nog niet bestond. Genetische manipulatie is een vrij grove techniek, waarbij voor het vormen van een enkele gewenste nieuwe celkern talloze kernen ernstig beschadigd worden en allerlei onbedoelde varianten ontstaan. Deze worden er later zo goed mogelijk uitgefilterd. Hopelijk gaat daarbij niets mis. Even veilig als niet genetisch gemanipuleerd? Cargill: "Veiligheid is het allerbelangrijkst. Transgene produkten moeten veilig zijn voor mens, dier en milieu. (..) Een produkt wordt pas vrij gegeven nadat het veilig is bevonden. Na vrijgave bestaat er dus geen reden meer de transgene plant of het daaruit ontstane produkt te scheiden van niet-genetisch gemodificeerde produkten. Beide zijn immers even veilig." Commentaar: In de wetenschappelijke wereld is men algemeen van oordeel dat we nog lang niet alle details van de werking van de celkern begrijpen. Genetische manipulatie is dus een sprong in het duister. Eigenlijk zou de overheid het voorzorgsprincipe moeten hanteren: wanneer er serieuze vermoedens bestaan dat een produkt schadelijk is, mag een bedrijf dit pas op de markt brengen als onomstotelijk vast staat dat de risico's te verwaarlozen zijn. Hoewel de overheid dit principe te pas en te onpas belijdt, gaat zij in de praktijk uit van het op-hoop-van-zegen-beginsel. De agro-concerns kunnen zich vervolgens verstoppen achter de formele goedkeuring. Minder bestrijdingsmiddelen? Cargill: "Als er planten worden gekweekt met ingebouwde weerstand tegen onkruidverdelgers en insekten, hoeven er minder chemische bestrijdingsmiddelen te worden gebruikt." Commentaar: Het onkruidbestrijdingsmiddel dat gebruikt wordt (bijvoorbeeld Roundup van Monsanto) is zeer giftig en kan dat ook zijn omdat het gewas er ongevoelig voor is. De effecten van deze heftige landbouwgiffen op het bodemleven zijn niet serieus onderzocht. Het gevaar van planten die zelf insektendodende middelen produceren is dat de insekten in alle stadia met kleine hoeveelheden gif in aanraking komen. Daardoor kan er veel gemakkelijker resistentie optreden dan bij de gangbare bestrijdingsmethoden. Het gevolg is dat er meer insektenplagen zullen ontstaan. 257 Opvallend is dat Cargill zelf een slag om de arm houdt: "De milieu-effecten van genetische modificatie moeten ook op lange termijn in het oog worden gehouden. Er moet bijvoorbeeld voor worden gezorgd dat onkruid, dat een resistentie heeft ontwikkeld tegen bestrijdingsmiddelen, zich niet vermenigvuldigt." Hòe daar voor gezorgd moet worden zegt Cargill niet, en al helemaal niet welke stappen ze daartoe zelf onderneemt. Het is dan ook een gratis bewering. Boeren kunnen wel degelijk in de problemen raken. Zíj dragen de landbouwrisico's, net zoals gewone consumenten de gezondheidsrisico's dragen. 258+ Minder honger? Cargill: "De wereldbevolking neemt ieder jaar toe met zo'n 90 miljoen mensen. Landbouwgrond en watervoorraden zijn beperkt, vooral in ontwikkelingslanden, en juist dáár groeit de wereldbevolking het sterkst. Met onze wetenschappelijke kennis (..) moeten we betere oogsten zien te bereiken op de beschikbare grond. (..) Het is mogelijk om planten te laten groeien op minder vruchtbare grond en ze resistenter te maken tegen droogte en vorst." Commentaar: De zaadbedrijven zijn nauwelijks bezig met het ontwikkelen van zaden voor drogere, koudere of minder vruchtbare grond. Bovendien zijn de nieuwe, kostbare zaden, die wel beschikbaar zijn, voor de kleine boeren onbetaalbaar. Geen verschil? Cargill: "Als sojaolie uit transgene soja wordt vergeleken met traditionele sojaolie, zal er waarschijnlijk geen verschil worden geconstateerd. Het lijkt dan ook niet verstandig een etiket aan te brengen voor een verschil dat niet bestaat." Commentaar: Dat verschil bestaat wel degelijk, maar kan met de bestaande onderzoektechnieken niet aangetoond worden. De consument heeft er recht op te weten wat hij koopt en op zijn bord krijgt. Scheiden niet mogelijk? Cargill: "Het marktsysteem voor bulkgrondstoffen maakt het onmogelijk genetisch gemodificeerde organismen te scheiden van traditioneel verbouwde planten wanneer daarvoor uit oogpunt van veiligheid, gezondheid, voedingswaarde, verwerking of smaak geen dringende noodzaak bestaat." Commentaar: Het heftige en massale verzet in Europa, met name in Engeland, heeft dit standpunt naar de prullenmand verwezen. Nu winkelketens gentech-vrij garanties eisen heeft Cargill besloten het 'onmogelijke' toch te doen. Naast gentech soja verwerkt zij nu in Europa ook gegarandeerd gentech-vrije soja. 259 |
Samenwerkende giganten
Het is heel begrijpelijk dat Cargill haar zaadactiviteiten verkocht heeft. De ontwikkeling en de produktie van nieuwe zaden is een high-tech bedrijfstak geworden en daar voelt de bulk-specialist zich niet thuis. Bovendien staat genetische manipulatie in het brandpunt van de publieke belangstelling, terwijl Cargill die juist schuwt.
Dat wil niet zeggen dat Cargill zich niet bezig houdt met gentech. Zij werkt intensief samen met 's werelds grootste gentech zaadbedrijf: Monsanto. 260 In mei 1998 kondigden beide bedrijven aan een joint venture te beginnen onder de naam Renessen 261 om het gentech onderzoek en de zaadproduktie van Monsanto rechtstreeks te koppelen aan de zaad- en graanhandel en de graanverwerking van Cargill. Aanvankelijk zal de nieuwe firma zich richten op gentech graansoorten voor veevoer, bijvoorbeeld een maïssoort die meer eiwit bevat en een betere verhouding tussen de verschillende aminozuren. En op graansoorten die gemakkelijker, dus goedkoper, te verwerken zijn, bijvoorbeeld een tarwe-variëteit met grotere korrels. 262
Dankzij de samenwerking tussen Monsanto en Cargill kan de agro-gigant de nieuwste gentech ontwikkelingen op de voet volgen; en heeft de gentech reus zich voor de afzet van haar zaden verzekerd van een zeer uitgebreid en machtig netwerk. Samen zullen zij hun greep op de landbouw en de voeding verstevigen.
Problemen
Het zit Monsanto niet mee. Juist nu zij vol inzet op gentech neemt het maatschappelijk verzet hiertegen ongekende vormen aan. Activisten van de radicale Indiase boerenorganisatie KRRS rooiden eind 1998 demonstratief enkele velden genetisch gemanipuleerde katoen en haalden daarmee de voorpagina's van de landelijke kranten. 263 Het Indiase Hooggerechtshof bepaalde dat gentech veldproeven tijdelijk opgeschort moesten worden, totdat er goede regels zijn ter bescherming van het milieu, de menselijke gezondheid en de biodiversiteit. 264 Op dit moment loopt er in dat land een campagne van vele honderden grotere en kleinere organisaties onder het motto 'Monsanto Quit India'. 265
In de Filippijnen en Bangladesh verzetten boerenorganisaties zich fel tegen de introductie van genetisch gemanipuleerde gewassen. 266 In Brazilië heeft een deelstaat Rio Grande do Sul zich uitgeroepen tot 'gentech-vrije zone' en de Braziliaanse federale rechter heeft de aanplant van gentech soja verboden totdat er een studie op tafel ligt over de milieurisico's. 267
Ook in het Westen groeit het verzet tegen gentech met de maand. In de Engelse supermarkten zijn produkten met gentech ingredienten praktisch volledig van de schappen verdwenen. Unilever en Nestlé hebben verklaard gentech uit hun produkten in Europa te verwijderen. 268+ Volgens een rapport van de Deutsche Bank beginnen de grote gentech zaadbedrijven, waaronder Monsanto, in de problemen te raken en worden zij zodoende minder aantrekkelijk voor beleggers. 269 De Europese Commissie maakt pas op de plaats; een van 's werelds grootste gentech zaadbedrijven, het Zwitserse Novartis, heeft besloten zijn babyvoeding in de Verenigde Staten gentech-vrij te maken. 270 Ook bepleit het een serieuze etikettering in Europa. 271 Bij Albert Heijn verdwijnt gentech uit de huismerken en de maïs- en sojaexporten van de Verenigde Staten naar Europa zijn ingestort. 272+
Zelfs in de Verenigde Staten beginnen boerenorganisaties te protesteren. Zo verklaarde de American Corn Growers Association in juli 1999 dat gentech als "een molensteen om de nek van de boeren hangt" en raadde zij haar leden aan geen gentech zaden in te zaaien. 273 De agro-gigant ADM waarschuwde in september 1999 boeren genetisch gemanipuleerd maïs apart te houden. In april had zij al laten weten geen gentech maïs te zullen aankopen die in Europa verboden is. 274
Bovendien heeft het imago van Monsanto behoorlijk wat deuken op gelopen. In 1998 besliste een Amerikaanse rechter dat Monsanto $ 2 miljoen moest uitbetalen aan drie boeren, waar de katoenoogst verloren ging door het spuiten met Roundup, waar de gentech katoenplanten volgens de advertenties van Monsanto tegen zouden kunnen. 275 In hetzelfde jaar hadden andere boeren opnieuw ernstige problemen met Monsanto's gen-katoen. Nu bleken de wortels op onverklaarbare wijze misvormd te zijn. 276 In Engeland verklaarde de Reclame Codecommissie dat er "onvoldoende bewijs is" voor Monsanto's claim dat gentech gewassen die zelf een insektendodend middel produceren goed zijn voor het milieu. De commissie vond Monsanto's bewering dat zij al twintig jaar onderzoek deed naar de veiligheid van gentech voedsel "misleidend". 277
Kortom: hoewel de strijd nog niet beslecht is, wijst alles erop dat de gentech zaadreuzen en daarmee de agro-giganten deze slag zullen verliezen. De bedoeling was om met de introductie van nieuwe wonderzaden de greep op de landbouw, met name op die in de Derde Wereld, fors te versterken. Maar na het felle verzet van kritische boeren-, milieu- en consumentenorganisaties in tal van Zuidelijke en Westerse landen, weigeren nu ook gematigder boeren en consumenten de risico's van deze nieuwe techniek te accepteren.
|
Monsanto, gentech reus
Wat is Monsanto, de samenwerkings-partner van Cargill voor een bedrijf? Ze is niet bepaald het lievelingetje van de milieubeweging. In de zeventiger jaren produceerde dit chemieconcern het beruchte ontbladeringsmiddel Agent Orange, wat de Amerikanen in de Vietnam-oorlog inzetten. 278 Ook is zij een belangrijke producent geweest van de uiterst giftige en inmiddels verboden PCB's, die als weekmakers in plastic en isolatiemateriaal in transformatoren werden gebruikt. 279 Ook in de negentiger jaren lag Monsanto met de milieubeweging in de clinch. Nu omdat zij met behulp van genetisch gemanipuleerde bacteriën het groeihormoon BST 280+ produceerde, dat de melkproduktie van koeien opjaagt. Het middel is echter een aanslag op de gezondheid van de koeien. Ze leven korter en worden geplaagd door meer uierontstekingen, zodat ze extra antibiotica moeten krijgen. Ook de consument is minder goed af, want de melk bevat meer pus en antibiotica en een ander hormoon dat ervan wordt verdacht kankerverwekkend te zijn. Canadese wetenschappers hebben ontdekt dat uit studies van Monsanto zelf blijkt dat BST bij ratten verontrustende effecten op bloed, schildklier en prostaat heeft. 281 Vanuit het voorzorgsprincipe had Monsanto BST nooit op de markt mogen brengen. In februari 1997 bedreigde Monsanto het Amerikaanse televisiestation WTVT met "verschrikkelijke gevolgen" als het enkele geplande documentaires over het groeihormoon ongewijzigd zou uitzenden. Het televisiestation koos eieren voor haar geld en zond de documentaire niet uit. 282 Sinds september 1997 is Monsanto niet langer meer een chemie-concern. Zij verkocht haar chemiefabrieken en zette al haar kaarten nu op genetisch gemanipuleerde zaden, onkruidverdelgingsmiddelen als het zeer giftige Roundup Ready, het omstreden melkhormoon, verschillende geneesmiddelen en een paar voedingsmiddelen; of in Monsanto-taal: zij had de ambitie de belangrijkste life science firma ter wereld te worden onder het motto 'food, health, hope'. 283 Echter, het liep anders. Geplaagd door wereldwijde kritiek, sterk dalende aandelenkoers en een verlies van $ 250 miljoen in 1998, zag het bedrijf zich genoodzaakt te fuseren. Na verschillende mislukte pogingen, vond Monsanto de firma Pharmacia-Upjohn bereid met haar samen te gaan, onder de naam Pharmacia. Echter, volstrekt onbegrijpelijk, gaan de landbouw-gentech afdeling en de landbouwchemicaliën-fabrieken verder onder de zeer besmette naam 'Monsanto'. De firma Monsanto behoort tot de wereldreuzen onder de zaad- en bestrijdingsmiddelenproducenten. Zij is op die gebieden respectievelijk de op een en twee na grootste ter wereld. Op het gebied van bestrijdingsmiddelen en genetisch gemanipuleerde zaad beheersen een handvol firma's de wereldmarkt: tien bedrijven hebben negentig procent van de bestrijdingsmiddelenmarkt in handen en vijf bedrijven praktisch de volledige markt in gentech zaden. 284 Een handjevol concerns stippelen zonder overleg met boeren of consumenten hun meerjaren-strategie uit en deze hebben respectievelijk figuurlijk en letterlijk te slikken wat de firma's op de markt brengen. |
|
's Werelds grootste
Op naar schatting 26 miljoen hectare in de hele wereld stonden in 1998 gentech gewassen. Ongeveer tachtig procent daarvan kwam voort uit gentech zaden van Monsanto. Het marktaandeel van Monsanto in de Derde Wereld groeit snel. In Argentinië controleert het bedrijf al meer dan de helft van de maïszaad-sector en vermoedelijk 70 procent van de soja. 285 |
|
Watertekort biedt 'zakelijke mogelijkheden'
"Omdat water", volgens Monsanto woordvoerder Robert Farley "even belangrijk voor de voedselproduktie is als zaad" heeft dit bedrijf besloten 'in water' te gaan. Monsanto is van plan in Mexico en India een begin te maken met de waterhandel, omdat deze landen kampen met een acuut tekort. Volgens het bedrijf liggen daar zodoende "zakelijke mogelijkheden". Het wereldwijde gebrek aan water in de nabije toekomst biedt zelfs "grote economische kansen". 286 Volgens de Indiase onderzoeker en milieuactiviste Vandana Shiva is het Monsanto erom te doen een monopoliepositie te verwerven en zoveel mogelijk overheidsgeld naar zich toe te trekken. Maar: "water is van te fundamenteel belang voor het overleven. Het recht op water is het recht op leven. De privatisering en de verandering van water in een commercieel goed is een bedreiging van het recht om te leven." |
|
Zelfmoordzaden
Monsanto beschikt sinds 1998 over de techniek om zaden steriel te maken. 287 Via genetische manipulatie kan het bedrijf ervoor zorgen dat de zaden van een gewas niet meer kunnen ontkiemen. De techniek is nog in ontwikkeling. Direct na het bekend worden van patenten op kunstmatige steriliteit reageerden landbouwdeskundigen en organisaties van kleine boeren, met name uit de Derde Wereld, geschokt. Zij beschouwen het als een verminking van de natuur en spreken van 'terminator-technologie' en 'zelfmoordzaden'. Er is geen enkel landbouwkundig argument voor kunstmatige steriliteit, behalve dan dat de boeren ieder jaar opnieuw zaad moeten kopen en dat zodoende de grote zaadfirma's er rijker van worden. Sinds het begin van de landbouw, zo'n 10.000 jaar geleden, hebben boeren graankorrels van de mooiste aren en pitten van de mooiste vruchten geselecteerd en bewaard als zaad voor het volgend jaar en hebben ze deze zorgvuldig uitgekozen zaden geruild met hun buren. Zo werden en worden nog steeds de gewassen van jaar tot jaar aangepast aan de specifieke omstandigheden van de grond en het klimaat. De boeren zorgen zo voor een vitale biodiversiteit aan landbouwgewassen. Ook de high-tech gewassen van de laatste tientallen jaren zijn in dat proces opgenomen. Nog steeds bewaren driekwart van de boeren in de Derde Wereld een gedeelte van de oogst als zaaigoed voor het nieuwe jaar. De terminator-gentechnologie doorkruist deze boeren-praktijk en zal onherroepelijk tot verarming van de diversiteit aan gewasvariëteiten leiden. Daarnaast zijn er nog allerlei onzekerheden. Sommige deskundigen zijn bang dat het stuifmeel van deze gentech zaden andere gewassen besmet met steriliteit. Anderen vragen zich af of het gif dat de vruchten en zaden steriel maakt en dat de plant zelf produceert niet schadelijk is voor het bodemleven of voor mensen of dieren die dit zaad/graan eten. Dat is allemaal niet goed onderzocht. Een sprong in het duister, dus. 288+ |
|
Met dank aan Monsanto
Als journalist heb ik te veel fraai vormgegeven rapporten met hoogdravende taal moeten lezen. En als je alles gehad hebt, komt Monsanto nog eens aan met haar 'Rapport 1997 over Duurzame Ontwikkeling'. 289 In niets onderscheidt dit rapport zich van de stapels rapporten die VN-bureaus, grote milieuorganisaties en milieuministeries produceren. Het is gedrukt "met inkt op plantaardige basis" en "op gerecycled papier" (pag. 33). Op de omslag staat zo'n bekende satellietfoto van planet Earth. Op de eerste pagina treffen we zoals gewoonlijk wat gevoelige woorden aan van een gewichtig persoon: "Wat naar we dachten onbeperkt was, blijkt grenzen te hebben" (Bob Shapiro, president-directeur van Monsanto). Daarna zien we interessante schema's over energie, afval en recycling met veel pijltjes, die nog eens benadrukken hoe complex de processen zijn waar het rapport zich over buigt. Dan komen de milieubobo's aan het woord. Jens Katzek van Friends of the Earth Duitsland mag kritiek leveren op Monsanto en daarna aandringen op meer discussie (pag. 20, 21). Een zekere John Elkington van de EU-adviesraad voor Milieu en Duurzame Ontwikkeling, krijgt de ruimte om het onbegrip van het grote bedrijfsleven aan de kaak te stellen, waarbij Monsanto zo gunstig afsteekt, omdat zij "reeds vroeg de leiding nam in het formuleren van de betekenis van duurzame ontwikkeling voor het bedrijfsleven" (pag. 6). Hartroerend wijdt het rapport een paar pagina's aan de kloof tussen arm en rijk, waarvan vooral de vrouwen in de Derde Wereld het slachtoffer zijn. Het baseert zich daarbij maar liefst op een rapport van de Wereld Gezondheids-organisatie van de Verenigde Naties (pag. 26). Monsanto is niet te beroerd om de handen uit de mouwen te steken en daarover royaal te berichten. Een medewerker uit Zuid-Afrika heeft een boomgaard geplant en in Brazilië heeft het bedrijf wat geld ter beschikking gesteld om een eenvoudige zaaimachine voor kleine boeren te ontwikkelen, onder het motto "small is beautiful" (pag. 13 en 14). In de Filippijnen ging Monsanto zelfs met guerrilla-leiders rond de tafel zitten "die de armste groepen uit de maatschappij vertegenwoordigen" (pag. 26, 27). Snif. Genoeg clichés. Monsanto, die telkens opnieuw de giftigste bestrijdingsmiddelen op de markt brengt en die er niet voor terugschrikt nieuwe levensvormen in de wereld te zetten, waarvan de risico's voor de landbouw en de gezondheid niet in te schatten zijn, zou zich nu wijden aan het oplossen van de grote menselijke noden? Het bedrijf dat in het laatste jaarverslag nog schrijft "te streven naar het wereld-leiderschap" in haar sector 290, dat in 1997 anderhalf miljard gulden winst maakte 291+, dat intensief samenwerkt met de grootste agro-multinational uit de wereldgeschiedenis, zou nu opeens de kleine boer in de armen sluiten? Dertig jaar na dato zou Monsanto opeens bekeerd zijn tot "small is beautiful"? Waarom laat Monsanto dit soort rapporten schrijven, zo vol doorzichtige flauwekul. Niemand zal hier toch meer in zien als een PR-verhaal, dat wil zeggen: een mengeling van hele en halve leugens, die we als lezer door de vingers zien omdat we weten dat er een bedrijf achter zit dat bezig is geld te verdienen. Dan kijken we wat minder nauw en nemen we het verhaal met een korreltje zout. Of is het soms om alle goed bedoelende maar vastgeroeste activisten, om alle welwillende maar ingedommelde milieuambtenaren, om alle deskundige maar vervreemde medewerkers van milieuorganisaties nog eens stevig onder de neus te wrijven, dat al die achteloos uitgesproken milieu-termen niemands hart meer raken? Om mensen uit de Derde Wereldbeweging te laten voelen hoe banaal die beelden zijn van arme boeren uit het Zuiden die maar boffen met die slimme en doeltreffende hulp uit het Westen. Vast en zeker is dat niet de bedoeling geweest van de goedincasserende, gladformulerende tekstschrijvers van Monsanto. Maar het is wel de verdienste van dit rapport: het laat zien hoe zovelen uit de milieu- en Derde Wereldbeweging betekenisloze rapportentaal en clichébeelden zijn gaan hanteren. De taal en de beelden die iedereen die een beetje handig is kan kopiëren. Tot en met medewerkers van de hebberigste takken van het bedrijfsleven. Dank aan Monsanto, die dat zo haarscherp duidelijk heeft gemaakt met haar 'Rapport 1997 over Duurzame Ontwikkeling'. |
|
Franse boeren vallen McDonald's aan
Op 12 augustus 1999 namen honderden leden van de radicale Franse organisatie van kleine boeren, Confédération Paysanne, een McDonald's vestiging bij Millau op de korrel. Mannen, vrouwen, kinderen en bejaarden haalden in feestelijke stemming het gebouw (dat op het punt stond geopend te worden) uit elkaar en voerden de onderdelen op aanhangers achter tractors af. De actie was openbaar aangekondigd, en werd in de media prominent verslagen. De aanleiding was het Amerikaanse beleid om tal van Europese landbouwprodukten veel zwaarder te belasten na de Europese weigering om Amerikaans hormoonvlees toe te laten. De Roquefort-kaas, die vooral in Larzac gemaakt wordt, kreeg een verhoging van de invoerheffing van 100 procent. Dat schoot de boeren in Larzac in het verkeerde keelgat. Ze verklaarden tijdens de actie dat dit precies de gevolgen van de economische globalisering zijn waar ze aan ten onder zullen gaan: onze (h)eerlijk gemaakte kazen de klos omdat ze ons willen dwingen 'industrieel voedsel' vol hormonen, antibiotica, dioxine of gemanipuleerde genen te eten! De vlam sloeg pas echt in de pan toen de politie vier dagen later vier boeren die aan de actie meegedaan hadden, arresteerde. Een vijfde, de populaire voorzitter van de Confédération Paysanne José Bové, was niet thuis. Hij meldde zich een dag later, in het bijzijn van zijn gehele dorp, bij het politiebureau, en verdween met geheven vuist en de kreet 'de strijd gaat door' de cel in. Iedereen dacht dat het wel met een sisser af zou lopen. Maar Bové zit nog steeds vast. De overige vier boeren zijn na betaling van het absurde bedrag van 100.000 frank (30.000 gulden) in afwachting van hun proces op borgtocht vrijgelaten. De overdreven actie van justitie heeft boeren in heel Frankrijk wakkergeschud. Sinds de arrestaties is er geen dag voorbijgegaan zonder dat boeren McDonald's-vestigingen aangepakt hebben. In veel gevallen was de actie tamelijk symbolisch - picketline, uitdelen van eigengemaakte produkten, etc - maar vaak werd het restaurant ook binnengevallen - soms met hele kuddes schapen - of volgestort met rot fruit of mest. Ook verdween hier en daar de plastic clown, speelhoek-met-ballenbak of het gehele ameublement op de barricade. Vaak deden fruittelers mee die niet bij de Confédération aangesloten zijn, maar die toch al bezig waren met actievoeren tegen de grote supermarkten omdat die de prijs voor hun fruit beheersen en onleefbaar laag houden. Ook andere doelen werden uitgekozen. Zo werden ministers belaagd, werd de opening van het Amerikaans filmfestival verstoord door er een hele boerderij naartoe te verhuizen, en bezetten boeren de tolhuisjes van de snelweg (het verkeer kreeg vrije doorgang, de inzittenden fruit). Overal luidde de eis: laat José Bové en de andere boeren vrij, rot op met je hormoonvlees en genetische manipulatie. Eind augustus was de rechtszitting in Montpellier over het voorarrest van Bové. Honderden sympathisanten probeerden die bij te wonen maar werden door zwaarbewapende ME-ers op afstand gehouden. Op manifestaties (gelijktijdig in zes steden) werd uitgelegd waarom de strijd tegen globalisering voor boeren en consumenten van levensbelang is, en dat McDonald's daarbij maar een symbool is. "We strijden met open vizier, maar we laten ons niet de wet voorschrijven, en als we daarbij hinderlijk zijn, dan moet dat maar." Ook herinnerde de Confédération eraan, dat zij als eerste vergelijkbare acties tegen het hormoon BST voerde, waardoor dit in de EU nog steeds niet is toegelaten. Op 2 september kreeg Bové het aanbod om tegen betaling van 100.000 frank op borgtocht vrij te komen. Hij weigerde omdat hij vindt dat hij helemaal niet gevangen hoort te zitten: "Als dit soort bizarre bedragen normaal worden pakken ze de volgende keer een paar boeren op en de organisatie is failliet." Buiten, op een manifestatie voor de rechtbank, barstte Bové's dochtertje in tranen uit, toen ze hoorde dat haar vader niet vrij kwam. Eerder dit jaar werd Bové tot acht maanden voorwaardelijk veroordeeld wegens zijn aandeel in het - samen met de bekende boeren uit India - rooien van een areaal genetisch gemanipuleerde maïs. (Zie hoofdstuk 4.) Er is nog een reden dat de Confédération-boeren kwaad zijn. Volgens hen worden de 'grote' boerenorganisaties heel anders aangepakt: namelijk niet. In februari vernielden 'grote' boeren nog de werkkamers van het ministerie van Milieu zonder dat er iemand voor gearresteerd werd. Bové en de zijnen stellen dan ook dat dit geval mede gaat over de rechten van kritische vakbonden. En velen in Frankrijk zien dat in: allerlei linkse organisaties, vakbonden, partijen, en dergelijke hebben hun steun aan de activisten uitgesproken en eisen vrijlating. Door de acties en de arrestaties staan de media plotseling bol van de informatie over de WTO, de millenniumronde en de duistere gevolgen die de globalisering in de nabije toekomst zal hebben. Wat je noemt een geslaagde actie. Bové zit nog steeds vast en tegen hem en vijf andere boeren dreigt binnenkort een proces. Dit terwijl McDonald's nota bene, die alle ongewenste aandacht flink beu is, de aanklacht ingetrokken heeft en zich bereid heeft verklaard de schade zelf te betalen. _______________ Bewerking van een verslag van Kees Hudig, 7 september 1999. 292+ |
|
Tegenvallers
"De belofte was dat we minder chemicaliën zouden hoeven te gebruiken en hogere opbrengsten zouden halen. Maar laat me duidelijk stellen dat geen van beide beloften wordt waargemaakt." Dit verklaarde de voorzitter van de U.S. National Family Farm Coalition medio 1999 over Monsanto's Bt-maïs. Uit een tweejarig onderzoek van het Amerikaanse ministerie van Landbouw bleken 7 van de 12 onderzochte boeren niet met minder bestrijdingsmiddelen toe te kunnen. Een onderzoek van de Universiteit van Arkansas uit 1998 liet zien dat de opbrengst van genetisch gemanipuleerde katoenstruiken fors achterbleef bij de gentech-vrije. 293 |
|
Europees gentech rampenplan
De Europese Commissie heeft een gentech rampenplan ontwikkeld, vergelijkbaar met die voor een kernrampen. 294 Wanneer een genetisch veranderd gewas een ernstige ziekte onder mensen, dieren, wilde planten of landbouwgewassen blijkt te veroorzaken, moeten nationale overheden plannen klaar hebben liggen om verdere verspreiding te voorkomen. Over enige jaren moet in alle lidstaten van de Europese Unie een gentech rampenplanwet van kracht zijn. Dan moet ieder bedrijf wat gentech gewassen wil verbouwen een gedetailleerd plan indienen, waarin precies beschreven staat hoe een gebied met een gevaarlijke gentech variant van de buitenwereld afgesloten en ontsmet kan worden. En hoe mensen en dieren behandeld moeten worden die het slachtoffer zijn geworden van een gentech ziekte. Dat mensen en dieren ernstig ziek kunnen worden is zeker niet denkbeeldig. De Schotse onderzoeker Pusztai ontdekte dat bij ratten die hij gevoerd had met gentech aardappel het immuunsysteem, de lever, de hersenen en het groeivermogen aangetast waren. 295 Andere Britse wetenschappers waarschuwden voor nieuwe onbehandelbare vormen van hersenvliesontsteking en de geslachtsziekte gonorroe, ten gevolge van antibiotica-genen in gentech maïs van Novartis en Roundup-katoen van Monsanto. 296 Zo verklaarde John Heritage, micro-bioloog van de Universiteit van Leeds over antibiotica-resten in gentech gewassen: "Ik heb er enorm veel moeite mee. Hoewel het risico klein is, zijn de gevolgen van een onbehandelbare, levensbedreigende infectie enorm, wanneer die zich verspreidt over de hele bevolking." |
* *
*
Verder naar het volgende hoofdstuk >>
<< Terug naar het begin van dit hoofdstuk.
* *
*
NOTEN
253. Tegen de tijdgeest; Herman Verbeek; Dabar-Luyten; Aalsmeer, 1997; pag. 12 e.v. terug
254+. In juni verkocht Cargill voor 1,4 miljard dollar haar zaadactiviteiten in Midden- en Zuid-Amerika, Europa, Azië en Afrika aan Monsanto. Persbericht van Cargill; 29 juni 1998.
Eind september deed zij het grootste gedeelte van haar zaadactiviteiten in Noord-Amerika voor 650 miljoen dollar over aan AgrEvo (Hoechst Schering AgrEvo Gmbh). Persbericht van AgrEvo; 28 september 1998. terug
255+. "Cargill zal gewassen die verbeterd zijn via moderne biotechnologie accepteren bij al haar graansilo's en verwerkingsfabrieken. (..) In feite heeft Cargill de wens van de boeren om genetisch verbeterde gewassen aan te planten en te verkopen gesteund vanaf het moment dat de eerste verbeterde soja- en maïsvariëteiten goedgekeurd en in de handel gebracht werden in de Verenigde Staten in 1996. Cargills algemene bedrijfsdoel is de levensstandaard te verhogen door duidelijke meerwaarde te bieden aan de mensen die we dienen - en landbouw-biotechnologie is een machtig middel om dat doel te bereiken." 'Cargill's position on biotechnology' ; persbericht van Cargill; 7 december 1999; gepubliceerd op de website van de American Soybean Organisation;
www.oilseeds.org/documents/cargill1299.htm terug
256. De citaten in dit kader komen allemaal uit de Cargill Koerier van september 1997, uit het katern terZake.
Maart 1999 verspreidde Cargill in beperkte kring: Genetically Modified Organisms in the Food Chain - information for customers of Cargill. Daarin treffen we dezelfde standpunten aan. terug
257. 'Novartis offer incentives to conserve Bt technology'; International Agricultural Development; november/december 1998; pag. 22.
'Limited life for Bt cotton'; International Agricultural Development; september/oktober 1998; pag 22. terug
258+. Mocht er zich onverhoopt een insekt ontwikkelen dat resistent is tegen Bt, dan zou er een ongekende misoogst kunnen plaatsvinden, omdat in tal van gewassen een Bt-gen ingebouwd is. terug
259. 'Cargill Europe gears up to crush non-gm'; Reuters; 4 april 2000. terug
260. In een gezamenlijk persbericht van Cargill en Monsanto spreken de firma's van "our strong business relationship". 'Cargill, Monsanto Reach Agreement On International Seed Business'; persbericht Cargill en Monsanto; 20 oktober 1999; www.monsanto.com/monsanto/investor/news/99 terug
261. 'Cargill and Monsanto Announce Global Feed and Processing Biotechnology Joint Venture'; gezamenlijk persbericht Cargill en Monsanto; 14 mei 1998. terug
262. 'Renessen pipeline'; 1998 Monsanto Annual Report; pag. 21. terug
263. Times of India; 1 december 1998.
Deccan Herald; 2 december 1998. terug
264. 'India's High Court Stops Field Trials of Biotech Cotton'; Frederick Noronha; Environment News Service; 23 februari 1999; http://ens.lycos.com/ens/feb99 terug
265. 'Monsanto Quit India Campaign - Update'; Vandana Shiva; 14 augustus 1999; Genet News; www.gene.ch
'Farmer Protests against Monsanto during General Election in India'; 8 oktober 1999; Navdanya; www.gene.ch terug
266. 'Philippine Peasants Angry at Rushed Government Approval of Monster Crops'; Kilusang Magbubukid ng Philipinas; 27 augustus 1999; Genet News; www.gene.ch
'Bangladesh kiest voor gemanipuleerde voedselzekerheid'; onzeWereld; juli/augustus 1999; pag. 14. terug
267. 'Seeds - the Jolly Green Shrinking Giant'; persbericht van RAFI (Rural Advancement Foundation International) Canada; 3 september 1999; www.rafi.org terug
268+. Idem.
= Voor de Nederlandse markt vond Unilever het lange tijd niet nodig gentech-vrij te gaan werken. "De Nederlandse consument is beter geïnformeerd over genentechnologie dan het Britse publiek, en organisaties als de Consumentenbond tonen ook meer begrip dan Britse organisaties, aldus de woordvoerder van Unilever. Op de Nederlandse markt ziet Unilever daarom geen noodzaak publiekelijk afstand te nemen van genetisch gemodificeerde ingrediënten." Het Financieele Dagblad; 29 april 1999.
= Half mei 2000 verklaarde Unilever na acties van Greenpeace ook voor Nederland geen genetisch gemanipuleerde ingrediënten meer te willen gebruiken. terug
269. Florianne Koechlin; september 1999; Genet News; www.gene.ch terug
270. Vruchtbare Aarde; nummer 5, 1999; pag. 9. terug
271. 'Biotech werpt handdoek in de ring'; Het Parool; 7 oktober 1999; pag. PS 10 en 11. terug
272+. = In 1997/98 bedroeg de totale Amerikaanse maïsexport naar Europa twee miljoen ton. Een jaar later was dat nog maar 137.000 ton. Dat wil zeggen 93 procent minder. De sojaexport van de VS naar Europa daalde van 11 miljoen ton in 1998 tot 6 miljoen in '99. Gary Goldberg, voorzitter van de American Corn Growers Association geeft als commentaar: "In plaats van de klant te geven waar die om vraagt, gedragen arrogante Amerikaanse exporteurs en sommige boerenorganisaties zich zo dat buitenlandse kopers zich gedwongen voelen Amerikaans maïs en soja de rug toe te keren." Persbericht American Corn Growers Association; 12 maart 2000.
= 'Europeanen deinzen terug voor 'Frankenstein'-voedsel'; de Volkskrant; 29 februari 2000. terug
273. 'Seeds - the Jolly Green Shrinking Giant'; persbericht van RAFI (Rural Advancement Foundation International) Canada; 3 september 1999; www.rafi.org terug
274. 'Campaigners, stores welcome ADM call on gene crops'; Reuters; 3 september 1999.
'Onrust over gentech dringt door in VS'; en 'Concerns VS zweren gen-maïs af'; Het Financieele Dagblad; 17 april 1999. terug
275. 'Monsanto's cotton fails to perform'; International Agricultural Development; november/december 1998; pag. 4. terug
276. 'Deformed roots reported in GM cotton'; International Agricultural Development; vol. 19, no. 1; pag. 20. terug
277. Monsanto Monitor; nummer 1; maart 1999; groundup@aseed.antenna.nl of www.antenna.nl/aseed terug
278. Carp; 11 mei 1999; pag. 20. terug
279. The Ecologist; september/oktober 1998; http://www.gn.apc.org/ecologist terug
280+. = Stand van zaken rond groeihormoon BST: ANP-bericht, in het NRC geplaatst onder de kop 'Brussel tegen turbohormoon melkvee': "De Europese Commissie wil niets weten van het vrijgeven van het BST-hormoon, dat de melkproduktie van koeien stimuleert. De commissie stelde gisteren voor het uit 1990 daterende verbod in de Europese Unie op het gebruik van BST te verlengen. De commissie voert het dierenwelzijn en de volksgezondheid aan om het verbod te handhaven. De maatregel werd in 1994 verlengd tot eind dit jaar. BST, ontwikkeld door het Amerikaanse concern Monsanto, is in de Verenigde Staten sinds 1993 toegestaan.
Met haar voorstel volgt de commissie het advies van wetenschappers. Volgens eurocommissaris Byrne (volksgezondheid) bevestigt dit advies de noodzaak van het verbod 'dat volledig wordt ondersteund door de lidstaten en de bevolking.' Hij vertrouwt daarmee op de steun van de landbouwministers en het Europarlement voor zijn voorstel. Byrne zet zich verder af tegen mogelijke Amerikaanse beschuldigingen dat de unie met het verbod de markt afschermt. De import van melk- en vleesprodukten uit niet EU-landen die het turbohormoon toelaten, wordt niets in de weg gelegd." NRC; 27 oktober 1999.
= In sommige publikaties wordt in plaats van BST de afkorting BGH of rBGH gebruikt. Waarbij BGH of RBGH staat voor (recombinant) Bovine Growth Hormone = runder groeihormoon (geproduceerd met genetisch gemanipuleerde bacteriën). BST is de afkorting van de medisch-wetenschappelijke term Bovine SomatoTropine = runder groeihormoon van de hypofysevoorkwab. Met beide afkortingen wordt in de media dezelfde stof bedoeld. Er zijn verschillende bedrijven die dit hormoon produceren. Monsanto brengt het onder de naam Posilac op de markt. Monsanto Company 1997 Annual Report; pag. 24. terug
281. 'Safety of growth hormone questioned'; International Agricultural Development; vol. 19, no. 1; pag. 20. terug
282. 'How Monsanto 'Listens' to Other Opinions'; Peter Montage; The Ecologist; september/oktober 1998; http://www.gn.apc.org/ecologist terug
283. Monsanto Company 1997 Annual Report; pag. 2 en 24 tot en met 27. terug
284. 'Seeds - the Jolly Green Shrinking Giant'; persbericht van RAFI (Rural Advancement Foundation International) Canada; 3 september 1999; www.rafi.org terug
285. 'Terminator Seeds - Monsanto moves to tighten its grip on global agriculture'; Multinational Monitor; november 1998; pag. 13 e.v. terug
286. 'Monsanto now wants to control water'; Vandana Shiva; CorporationWatch; augustus 1999; www.corpwatch.org terug
287. 'Terminator Seeds - Monsanto moves to tighten its grip on global Agriculture'; Multinational Monitor; november 1998; pag. 13 e.v. terug
288+. Over zelfmoordzaden:
= Volgens een rapport van de Canadese RAFI (Rural Advancement Foundation International) van maart 1999 probeert Monsanto de techniek van het steriel maken van planten via genetische manipulatie in 89 landen te patenteren. Bovendien blijken andere grote zaadbedrijven genetische manipulatie-technieken ontworpen en gepatenteerd te hebben om het ontkiem- of groeivermogen van planten te bederven of hen extra vatbaar te maken voor virus- en bacterieziekten. Boeren zouden deze genetische eigenschappen vervolgens moeten uitschakelen met gepatenteerde chemicaliën, te koop bij de zaadbedrijven. RAFI-rapport; 29 maart 1999; www.rafi.org
= Geschrokken van alle commotie, met name onder boeren in India, verklaarde Monsanto oktober 1999 te stoppen met de steriliteitstechniek. Omdat niemand inzicht heeft in wat er gebeurt in de laboratoria valt het moeilijk te controleren of het bedrijf zich aan deze belofte houdt. Deccan Herald; 6 oktober 1999.
= In een zeer verontrustend en gedetailleerd artikel van RAFI februari/maart 2000 getiteld 'Terminator 2 Years Later: Suicide Seeds on the Fast Track' beschrijft de organisatie hoe een heel stel bedrijven klaar staat verschillende typen zelfmoord- en zelfverminkingszaden op de markt te brengen. terug
289. 1997 Report on Sustainable Development including Environmental, Safety and Health Performance; Monsanto; maart 1998. terug
290. Monsanto Company 1997 Annual Report; pag. 2. terug
291+. Monsanto Company 1997 Annual Report; pag. 31.
= De netto-winst bedroeg in 1997 $ 749 miljoen. De belasting is daar al van afgetrokken, maar enkele bijzondere afschrijvingen nog niet.
= In 1998 boerde Monsanto aanzienlijk minder goed. Ze leed dat jaar $ 250 miljoen verlies. 'Monsanto Reports 1998 Fourth Quarter and Full Year Results'; persbericht Monsanto; 21 januari 1999; www.monsanto.com/monsanto/investor/news/99 terug
292+. Voor meer informatie over de Confédération Paysanne zie: www.confederationpaysanne.fr terug
293. Vruchtbare Aarde; nummer 5, 1999; pag. 9. Gebaseerd op BBC News; www.bbc.co.uk/search/ terug
294. 'EU plans for large scale GM disaster'; The Independent; 4 april 1999. terug
295. 'Het Pusztai-debat'; Vruchtbare Aarde; nummer 5, 1999; pag. 5-15. terug
296. 'Meningitis fear over gene-modified crops'; Sunday Times; 25 april 1999. terug
* *
*
Verder naar het volgende hoofdstuk >>
<< Terug naar het begin van dit hoofdstuk.
_