|
hoe kleine boeren uit het Zuiden
hun landbouw terugveroveren
Archief - Landbouwsite - Duurzaamsite - dDH - Links - Verder >>
| |
|
||
|
|
||
|
TERREINWINST
hoe kleine boeren uit het Zuiden hun landbouw terugveroveren |
|||
| |
|||
|
Inhoudsopgave -
Bestellen -
Downloaden -
Maandblad -
Boeken
Archief - Landbouwsite - Duurzaamsite - dDH - Links - Verder >> |
|||
| ________ | ____ |
door Joop Landman 5EEN COMBINATIE VAN PRAKTISCHE STEUN EN VEEL LOKALE DEMOCRATIE "We hebben een aanpak die werkt en die gaan we gewoon verspreiden" toch een gemeenschappelijk bos - grote doorbraak bleef uit - federatie van bosgroepen - geen agressieve toon - donor-georiënteerd - soortgelijke NGO's in heel India - bronnen Foto's: hoofdkantoor - stuwdam - herbebossing - vrouwen-leengroep - wc's en badkamers - gezondheidsvoorlichting - school - meer oogsten - crèche - gezamenlijk bos - bodemerosie - wateroogsten Soms heb ik het gevoel of ik in de hel beland ben, zo kaal en dor is het heuvellandschap waar ik doorheen rijd. Ik zit bij een medewerker van de Indiase ontwikkelingsorganisatie Seva Mandir in een jeep in Zuid-Rajasthan, ruim 600 kilometer ten zuidwesten van New Delhi. Vijftig jaar geleden moeten prachtig groene bossen de heuvels bedekt hebben. Een corrupte samenwerking van bedrijven, lokale aannemers en ambtenaren en later het zorgeloze gedrag van een verarmde en gedemoraliseerde bevolking hebben tot dit trieste resultaat geleid. In het dorp Bichiwada stappen we uit en gaan te voet verder over een onverhard pad. Dan opeens staan we voor een 'oase': velden met frisgroene jonge tarwe en geelbloeiende mosterd. Na twintig minuten zijn we bij een kleine betonnen dam met daarachter een stuwmeertje. Een stel jonge meiden zijn er lekker aan het zwemmen. De hellingen van de heuvels rond dit kunstmatige meer zijn bedekt met jonge bomen. Als je goed kijkt zie je her en der lange stenen muren over het land golven en de hellingen in vakken verdelen. In het ene vak zijn de bomen wat groter dan in het andere. Als we verder lopen komen we bij het gehuchtje Kala. Jalum Chand verwelkomt ons met een brede zwijgende glimlach. Even later zitten we voor zijn goed verzorgde lemen huis en krijgen we een beker water aangeboden. Het duurt even voordat Chand begint te praten, maar dan krijgen we het hele verhaal te horen. Begin tachtiger jaren begon Seva Mandir hier met volwassenen-onderwijs. Dat sloeg niet zo aan, want de mensen hier hadden wat anders aan hun hoofd dan leren lezen en schrijven. "Iedereen vroeg zich af hoe voldoende te verbouwen om te overleven." In die tijd gingen heel wat mannen en vrouwen een paar maanden in het jaar in een andere streek werken als landarbeider of dagloner. Aan het eind van de tachtiger jaren bouwde Seva Mandir samen met de dorpsbewoners uit dit gebied en met wat geld van de overheid een kleine dam om het moessonwater op te vangen. Om te voorkomen dat de 'anicut', het stuwmeertje, vol zou slibben, hebben de dorpelingen ook heel wat bomen aangeplant, die met hun wortels erosie voorkomen. Door het meer is er nu het hele jaar water beschikbaar voor irrigatie en is ook het grondwaterpeil aanzienlijk gestegen. Chand: "In plaats van één oogst, hebben we er nu ieder jaar twee." Door de bossen is er nu weer meer dan genoeg veevoer en brandhout. "Er trekken nu minder mensen weg." Om de nieuwe bossen zo goed mogelijk te beheren moesten er in alle gehuchten en dorpen in de omgeving speciale boscomités komen. Chand, die zich intussen ontpopt had als een deskundig leider, heeft er zestien opgezet. 1 "Toen de magen gevuld waren, kwam er aandacht voor andere zaken zoals goed onderwijs, gezondheidszorg en opvang voor kleine kinderen." De bewoners van Kala zijn niet alleen welvarender geworden, maar ook zelfbewuster. Zo besloten zij geld bij elkaar te leggen en een dieselpomp aan te schaffen om zodoende onafhankelijk te worden van de watervoorziening van de overheid die slecht functioneerde en voor veel ergernis zorgde. Ook richtten zij na onenigheid met de autoriteiten een eigen schooltje op. Chand, opgegroeid in het armste gezin van Kala is erg tevreden met de ontwikkelingen van de laatste twaalf jaar. "Seva Mandir heeft ons dorp erg onafhankelijk gemaakt. Misschien kan zij nu zorgen voor landbouw- cursussen om meer en betere opbrengsten te krijgen." ( foto's ) Uiteindelijk toch een gemeenschappelijk bos Een paar dagen later brengt een andere veldwerker me achter op de motor naar een dorpsvergadering. Ongeveer zeventig mannen en twaalf vrouwen zitten onder het afdak van een gemeenschapsgebouw bij elkaar om een nieuw bestuur voor de 'Gram Vikas', het dorpsontwikkelings-comité te kiezen. Driekwart van alle families zijn vertegenwoordigd. Dat is 'weinig' omdat er op dit moment (half december) veel werk op de akker te doen is zoals wieden en bevloeien en omdat er een stel mensen als dagloner uit werken zijn gegaan. Luidruchtig en vrolijk worden twee uur lang de kandidaten en het beleid van het comité aandachtig besproken. Een van de mannen die demonstratief op een paar meter afstand onder een grote boom zit, wil zijn vrouw geen toestemming geven deel te nemen aan het bestuur. Hij vindt dat er meer dan genoeg te doen is in huis en op het veld. "En dan nemen jullie haar ook nog mee naar trainingen", roept hij verwijtend in de richting van de veldwerker van Seva Mandir. Deze kan daar weinig tegen inbrengen, want als je eenmaal in zo'n bestuur zit komt er makkelijk van allerlei werk bij. En inderdaad verzorgt de organisatie verschillende trainingen voor actieve dorpelingen. De bestuursfunctie is ook nog eens onbetaald. Uiteindelijk kiest de vergadering vijf mannen en vier vrouwen. Seva Mandir wil een Gram Vikas alleen ondersteunen als het bestuur voor minstens veertig procent uit vrouwen bestaat. Van de twee mannen die hun echtgenoten aanvankelijk geen toestemming wilden geven in het bestuur te gaan, is er uiteindelijk een omgepraat door zijn dorpsgenoten. Bij de ander gaat de veldwerker nog eens langs. De Gram Vikas beheert een eigen fonds waarin de bewoners geld storten volgens zorgvuldig afgesproken regels. Ook Seva Mandir schenkt zo nu en dan geld. Het comité neemt initiatieven op het gebied van waterhuishouding en aanplant van bomen. Ook houdt het de onderwijzer en de gezondheidswerker in de gaten. Globaal houdt de Gram Vikas zich met dezelfde zaken bezig als de Panchayat, de gemeenteraad. Daar zijn omkoping en vriendjespolitiek schering en inslag, terwijl de Gram Vikas volgens de pasgekozen voorzitter "van de dorpelingen zélf (is). Mensen kunnen hier vrijuit praten. Later maken sommigen de overstap naar de Panchayat. Dit is een goede oefenschool." In de praktijk functioneert de Gram Vikas als een pressiegroep. Seva Mandir benadrukt altijd het belang van samenwerking van deze beide dorpsorganisaties. Ik maak van de gelegenheid gebruik de vrouwen te vragen wat zij verwachten van de nieuwe Gram Vikas. "De landbouw moet verbeterd worden; er moeten buffels komen, zodat we melk hebben en het onderwijs en de gezondheidszorg moeten ook beter." Het optimisme straalt van hun gezichten. Dan stap ik achter op de motor bij de veldwerker en gaan we naar Bada Bhilwada waar bosbeheerder Bhimdas ons meeneemt naar het gemeenschappelijke bos/hooiland van het dorp. 2 Nadat hij ons van alles heeft laten zien vertelt hij over de moeilijkheden die het dorp moest overwinnen nog voor de eerste bomen geplant konden worden. Op het beoogde terrein hadden zeventien families uit het nabijgelegen dorp Tundar zich illegaal stukken grond toegeëigend. Formeel kan dat niet omdat het bos eigendom is van de staat, maar met wat steekpenningen kunnen rijke en machtige mensen hier heel wat voor elkaar krijgen. 3 Het duurde drie jaar om ze weg te krijgen. De spanningen liepen hoog op. Toen argumenteren niet bleek te helpen, hebben de dorpelingen de velden van de indringers vernield. De bezetters lieten zich niet onbetuigd en schoten één van de bewoners van Bada Bhilwada een pijl in zijn bovenbeen. Ondertussen is er bamboe, eucalyptus en acacia aangeplant en groeit er veel gras. Maar nog steeds zijn de problemen niet voorbij. Geregeld komen mensen uit andere dorpen takken voor brandhout en bladeren voor veevoer stelen. De gemeenschappelijk gebouwde muur van kleine rotsblokken is niet voldoende om hen buiten het bos te houden. Ook de twee betaalde bewakers slaagden er niet in de diefstal te voorkomen. Nu hebben de Bada Bhilwada- ers een grote bewakingsgroep gevormd, die ervoor zorgt dat iedere dag vijf mensen het bos in de gaten houden. ( foto's ) Grote doorbraak bleef uit Twee weken lang namen veldwerkers van Seva Mandir me mee naar veel afgelegen dorpen en gehuchten. Zodoende kreeg ik een indruk van de stimulerende functie van deze Indiase ontwikkelingsorganisatie. Zij is actief in honderden dorpen in het zuiden van de westelijke deelstaat Rajasthan, in de omgeving van Udaipur. Aansluitend bij een overheidsinitiatief om het analfabetisme terug te dringen, richtte zij zich begin jaren tachtig op volwassenen-onderwijs. 4 Naast lezen en schrijven probeerde zij van de dorpsbewoners mondige burgers te maken, die hun rechten bij de overheid zouden gaan opeisen. Omdat de belangstelling voor dit onderwijs gering was, haakte de organisatie eind jaren tachtig aan bij een overheidsprogramma om bomen te planten. De contacten die zij al in het gebied had kwamen goed van pas om lokale groepen op te zetten voor dit programma. Later kwam de overheid met een waterbeheerprogramma. Ook daaraan deed de organisatie mee. Tegenwoordig werken er 230 mensen bij Seva Mandir, waarvan ruim een kwart vrouwen. In de dorpen wordt veel onderwijs-, kinderverzorgings-, gezondheids- en bosverzorgingswerk gedaan door ongeveer 700 lokale part-time medewerkers, die veel training, begeleiding en een geringe maandelijkse beloning van de organisatie krijgen. 5 Seva Mandir houdt zich ook bezig met betaald thuiswerk voor vrouwen en met landbouw. Van het begin af aan heeft zij veel nadruk gelegd op het vormen van eigen organisaties van dorpsbewoners zoals Gram Vikas (dorpsontwikkelingscomités), bosbeheergroepen en vrouwen(spaar)groepen. In 2001/2002 ontving de organisatie een kleine zeventig miljoen roepie van een hele reeks donor-organisaties (= 1.400.000 euro, met een vergelijkbare koopkracht van ongeveer 14 miljoen euro). Grote gevers zijn kerkelijke organisaties zoals de Nederlandse Icco. Ook de Europese Unie, de Indiase regering en de Ford Foundation schenken wat geld. Aan het eind van mijn verblijf bij Seva Mandir interviewde ik directeur Neelima Khetan in het prachtige hoofdkantoor te Udaipur. ( foto's ) Hoewel de organisatie de afgelopen twintig jaar ontegenzeggelijk veel bereikt heeft, is Khetan niet bepaald tevreden. De grote doorbraak om via een beter gebruik van het land tot een drastische vermindering van de armoede te komen, heeft niet plaatsgevonden. "We hebben in totaal slechts 12.000 hectare kunnen aanpakken." Meer dan zeventig procent van de grond hier is in handen van de landelijke en lokale overheid. Het gaat dan om terreinen waar vroeger bossen en beboste weiden waren. In het overgrote gedeelte van deze gebieden hebben zoveel families illegaal stukken grond in beslag genomen of zich er zelfs gevestigd, dat het onmogelijk is om er gemeenschappelijk bos voor het hele dorp aan te leggen. "Om ecologische redenen alleen al zouden hier gemeenschappelijke bossen moeten komen. Maar ook omdat gemeenschappelijke bossen het brandhout, veevoer en water kunnen leveren aan de dorpsbewoners, die zij niet kunnen missen." De bestaande situatie legaliseren en je dan richten op de stukken grond die overschieten is volgens Khetan praktisch onuitvoerbaar, omdat de bezette stukken grond her en der verspreid liggen zodat ze erg in de weg liggen als je gemeenschappelijk bos gaat opzetten. Bovendien is het een kwestie van sociale rechtvaardigheid. "De bewoners zijn zo kwaad over het inpikken van de gemeenschappelijke gronden, dan kan je dat toch niet formeel gaan toestaan. Het gaat meestal om rijkere en machtigere mensen." Een belangrijk argument voor Khetan is ook dat het gezamenlijk beheer van de bossen de dorpsbewoners bij elkaar brengt, hen tot een hechtere gemeenschap samensmeedt. Zij is erg kwaad over de lakse Indiase overheid die begin negentiger jaren weliswaar met een fraaie boswet kwam, maar verder nauwelijks iets onderneemt tegen de indringers. Gelukkig is er een hele serie voorbeelden van dorpen met sterke sociale leiders die het er niet bij laten zitten en vaak na jarenlang trekken en duwen, praten, dreigen, vechten en compromissen sluiten een stuk gemeenschapsgrond terugveroverd hebben en er nu bossen tot ontwikkeling brengen. 6 Helaas vormen de lokale autoriteiten vaak een rem op de ontwikkeling. Zij zijn gewend de zaken informeel te 'regelen' met de dorpsrijken. Er zijn nu zelfs nieuwe richtlijnen van de nationale overheid uit New Delhi waarbij zij de macht van bestaande dorpsorganisaties bij wateropvangprojecten overdraagt aan de officiële gemeenteraden, waar de rijken het meestal voor het zeggen hebben. 7
Geen agressieve toon Na twee weken met Seva Mandir-medewerkers opgetrokken te hebben, is mijn indruk dat iedereen zijn werk serieus opvat. Maar over de lokale medewerkers heb ik zo mijn twijfels. Verscheidene keren stonden de veldwerker en ik voor een gesloten deur bij een schooltje of bibliotheekje. Khetan: "Daar heb je gelijk in. Dat komt omdat ook bij de overheidsscholen en -ziekenhuisjes in de dorpen de aangestelden vaak wegblijven. Dat is hier de cultuur. Maar het komt vaak voor dat een dorpsleerkracht of -bibliothecaris die zijn taak niet zo heel nauwgezet opvat, erg actief is als het gaat om herbebossing of wateropvang. Het zijn hier boeren. Zo gauw het om water of grond gaat is het een serieuze zaak, maar de school of de bibliotheek kan wel even wachten." Hoewel Khetan begrip heeft voor de boeren-leerkrachten, legt ze zich er niet bij neer dat scholen zomaar dicht zijn. Op dit moment loopt er een project met fototoestellen die de datum en de tijd op de foto afdrukken. De onderwijzers in de afgelegen dorpjes moeten zich aan het begin en het eind van de dag laten fotograferen met hun kinderen. Ze krijgen dan uitbetaald naar de dagen dat de school open is geweest. "Die fototoestellen zijn een middel. Een vervelend middel, want het systeem zou niet moeten draaien op controle, maar op motivatie. Maar het blijkt te werken. De scholen zijn nu meer open. Met die fototoestellen willen we duidelijk maken 'neem dit werk serieus, het is niet zomaar een flutbaantje.'" Eigenlijk zou de Gram Vikas (dorpsontwikkelingscomité) de controle moeten uitoefenen. Maar op het gebied van onderwijs en gezondheidszorg zijn ze minder stipt. Dat is voor haar minder belangrijk. Seva Mandir is bezig de betaling van deze lokale medewerkers te laten doen door de Gram Vikas, uit hun eigen dorpskas. De bedoeling is dat deze dan alerter zal reageren omdat het dan om haar eigen geld gaat. Verder moeten begeleiding van de veldwerker en uitgebreide trainingen de lokale medewerkers langzaam maar zeker overtuigen van het belang van hun werk. ( foto's ) In het jaarverslag zag ik dat Seva Mandir geld aanneemt van de Ford Foundation, Hindustan Lever (een dochter van Unilever) en zelfs de Wereldbank. Is dat niet merkwaardig omdat dit allemaal voorstanders zijn van de liberalisering die de landbouwprijzen omlaag drukt en zodoende de bodem onder het boerenbestaan wegslaat? "We krijgen dat geld van de Wereldbank niet rechtstreeks, maar via de regering. Als we maar niet in een bepaalde richting gedrukt worden, hebben we daar geen moeite mee. Van de WTO enzo weten we niet genoeg. Maar op nationaal en deelstaat-niveau zijn we intensief betrokken bij allerlei discussies. We kritiseren de overheid, maar niet op een agressieve toon. We proberen met oplossingen te komen. Ook stimuleren we de dorpsbewoners politieke standpunten in te nemen." 9
Soortgelijke NGO's in heel India In allerlei dorpjes in Zuid-Rajasthan vinden echte veranderingen plaats. Maar hoe is dat verder in India? Zijn daar ook organisaties als Seva Mandir, of zijn jullie uniek? "We zijn zeker niet uniek. Ik denk zelfs dat we heel representatief zijn voor hoe een NGO bezig kan zijn." Dat betekent nog niet dat in ieder Indiaas dorp een dergelijke ontwikkeling gaande is. "Hier in het Udaipur-district is in globaal de helft van de dorpen een NGO als Seva Mandir actief. In andere streken in India is dat beduidend minder." Maar ook daar zijn er heel wat volgens Khetan, al weet ze niet hoeveel. Een vergelijkbare ontwikkeling is volgens haar in heel India gaande. Hoe snel het veranderingsproces zal gaan, durft ze niet te voorspellen. Vooral ook omdat er tegelijkertijd een andere sterke, maar negatieve tendens is: dat armoede onder boeren toeneemt en dat nog steeds veel mensen van het platteland naar de grote steden trekken. Madhav Taylor, een oude rot in het ontwikkelingsvak en coördinator van een van de vijf deelgebieden van Seva Mandir is minder voorzichtig. Volgens hem zal over tien jaar het Indiase platteland er heel anders uitzien. Dat weet hij zeker. Waarom? "Omdat we allerlei proefprojekten hebben die heel goed gaan. We hebben een aanpak die werkt en die gaan we gewoon verspreiden." Hij zegt het zonder enige opwinding. Volgens hem gaat de verandering gewoon komen omdat de geschikte werkwijze is gevonden en omdat de nood hoog is. Bronnen 1. = The Waste Land - making of grass-roots leaders; Nandita Roy; Seva Mandir en National Foundation for India; Udaipur en New Delhi, 2003; pagina 16 en volgende. = Shyampura Village Visit Note; Seva Mandir; geen jaartal. terug 2. The Waste Land - making of grass-roots leaders; Nandita Roy; Seva Mandir en National Foundation for India; Udaipur en New Delhi, 2003; pagina 101. terug 3. Empowering Civil Society; Poonam Abbi; Seva Mandir; Udaipur, 1998. Op pagina 3 en 4 beschrijft Abbi precies hoe het omkopen in zijn werk gaat en wat de hoogte van de bedragen is. terug 4. The Waste Land - making of grass-roots leaders; Nandita Roy; Seva Mandir en National Foundation for India; Udaipur en New Delhi, 2003; pagina xi en volgende. terug 5. = The Micro-Politics of Development: an Anatomy of Change in Two Villages; Ajay S. Metha; Seva Mandir; Udaipur, 1996; pagina 16. = Jaarverslag 2001/2002; Seva Mandir. terug 6. The Waste Land - making of grass-roots leaders; Nandita Roy; Seva Mandir en National Foundation for India; Udaipur en New Delhi, 2003. terug 7. 'Why only panchayats - other local associations can also manage watersheds effectively' in Down to Earth (15 januari ?); Rakshat Hooja, onderzoeker aan the Centre for Science Policy, Jawaharlal Nehru University, New Delhi; terug 8. 'Networking: the Jhadol Experience' in Community Forestry; Ashish Aggarwal, medewerker van de NGO Seva Mandir; november 2003; pagina 18. terug 9. Twee opvallend kritische publikaties: = The Micro- Politics of Development: an Anatomy of Change in Two Villages; Ajay S. Metha; Seva Mandir; Udaipur, 1996. = Empowering Civil Society; Poonam Abbi; Seva Mandir; Udaipur, 1998. terug Geschiedenis Behalve de genoemde boeken geven de volgende publikaties informatie over de geschiedenis van Seva Mandir: = Peaceful Revolutionaries - influences on the voluntarists of pre-independence India; Gregory Jones; Seva Mandir; zonder jaartal. = 'Fourth Umed Mal Lodha environment award lecture'; P.L. Agrawal; in Seva Mandir Newsletter van januari-juni 2003; pagina 10. Foto's: hoofdkantoor - stuwdam - herbebossing - vrouwen-leengroep - wc's en badkamers - gezondheidsvoorlichting - school - meer oogsten - crèche - gezamenlijk bos - bodemerosie - wateroogsten  Een paar jaar geleden was het hier vanaf eind oktober kaal en dor. Nu sta je hier in een groene oase, dankzij een kleine stuwdam, die het moessonwater opvangt. * *
*
Verder naar het volgende hoofdstuk. < Terug naar het begin van dit hoofdstuk. << Terug naar het vorige hoofdstuk of naar de inhoudsopgave. _ |
___ |