|
hoe kleine boeren uit het Zuiden
hun landbouw terugveroveren
Archief - Landbouwsite - Duurzaamsite - dDH - Links - Verder >>
| |
|
||
|
|
||
|
TERREINWINST
hoe kleine boeren uit het Zuiden hun landbouw terugveroveren |
|||
| |
|||
|
Inhoudsopgave -
Bestellen -
Downloaden -
Maandblad -
Boeken
Archief - Landbouwsite - Duurzaamsite - dDH - Links - Verder >> |
|||
| ________ | ____ |
door Joop Landman DEEL EEN: OP BEZOEK BIJ KLEINE BOEREN IN INDIA3 DE OPBOUW VAN EEN LOKALE PLATTELANDSECONOMIE IN DE HIMALAYA'S Foto's: kruidentuin - boomgaarden - melkveehouderij - thuis - februari Het alternatief voor de globaliserings-economie van de grote bedrijven, gesteund door de overheidsbureaucratieën is een lokale, onafhankelijke economie. In het Garhwal-district in de Himalaya's ontwikkelt deze zich in een rap tempo. Niet op grond van een ideologie, maar uit pure noodzaak. Commerciële houtkap, een vloed van goedkope industrieprodukten en een snelle bevolkingstoename hebben in enkele tientallen jaren een samenleving verpauperd die zich eeuwenlang prima staande had gehouden. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de huidige sociale activisten uit deze streek teruggrijpen op beproefde kennis, technieken en samenwerkingsvormen in een nieuw, modern jasje. Ongetwijfeld het fraaiste gedeelte van India is het noorden, waar de Himalaya's liggen. Iedereen kent wel de scherp getekende rotsige bergtoppen van kalenders, fotoboeken en televisiebeelden. Onbeschrijfelijk mooi. We hebben het dan over de 'hoge Himalaya's'. Veel minder bekend zijn de midden en lage Himalaya's. Ook hier is de natuur erg indrukwekkend: stijle hellingen, diepe dalen, en veel bos met wilde dieren als tijgers, leeuwen, panters en allerlei soorten apen. Overdag heb je er zicht op de besneeuwde toppen van de grote broers in het noorden en 's nachts sta je onder een schitterende sterrenhemel. In dit gebied wordt landbouw bedreven. Eindeloos veel terrassen zie je er; in de valleien, aan de oevers van de riviertjes grotere van zo'n vijftig meter in het vierkant (kwart hectare); op de hellingen langgerekte stroken van maar twee meter breed. Toen ik er was in november, was het de tijd om te ploegen. Her en der zag je een tweetal buffels die een houten ploeg trokken. Een boer liep erachter en verderop in de akker sloegen een paar vrouwen met enorme houten hamers grote kleiklonten in stukken. Het gebied waar ik was, het district Theri-Garhwal in de deelstaat Uttaranchal, ruim tweehonderd kilometer ten noordoosten van Delhi, heeft een prachtige dikke laag rivierklei, ook op de hellingen. Zeer vruchtbare grond. Ook valt er voldoende regen. Protestbeweging Maar bij nader inzien blijkt het leven toch niet zo idyllisch te zijn, als het op het eerste gezicht lijkt. Hoewel er nog best veel bos is, zijn er heel wat hellingen kaal gekapt. De Engelsen waren er al druk mee vanaf halverwege de negentiende eeuw, op jacht naar eikehout voor hun oorlogsschepen 1 en deodar voor spoorwegbielzen. Toen de Indiase regering begin jaren zestig in verband met grensconflicten met China autowegen aanlegde in de Himalaya's 2 was het gebied opeens niet meer 'moeilijk toegankelijk' en 'afgelegen'. Nog veel meer hellingen werden kaal gekapt. De moessonregens in juli en augustus veroorzaakten nu enorme erosie en her en der zelfs kleine aardverschuivingen, omdat er geen bomen meer waren om de zware regens met hun bladeren te breken en om met hun wortels de grond vast te houden. Beekjes, riviertjes en bronnen vielen een gedeelte van het jaar droog nu er geen dikke sponsachtige laag bosgrond meer was om de regenvloed op te zuigen en beetje voor beetje af te geven. De bewoners konden nu minder makkelijk aan bladeren komen voor veevoer, aan takken voor brandstof en aan geneeskrachtige kruiden. Bovendien vestigden zich nu meer mensen in dit gebied, nu het makkelijker bereikbaar was. Wat weer leidde tot een te intensief gebruik van de landbouwgronden en zodoende tot verschraling. Op dit moment levert de landbouw in een gemiddeld boerengezin nog slechts voor vier tot zes maanden voedsel. 3 Het gevolg is dat jonge mannen in grote getale naar de grote steden trekken, dat vrouwen zwaar overbelast zijn 4, dat ondervoeding op grote schaal voorkomt en dat er ernstige gezondheidsproblemen zijn. 5 In de zeventiger jaren ontstond er een protestbeweging in de westelijke Himalaya's van allerlei kleinere organisaties, waarvan de Chipko-beweging wel de bekendste is. 6 De beweging had succes in zoverre dat de nationale overheid tot een vijftienjarig kapverbod besloot. Niettemin bleven de levensomstandigheden van de Himalaya-bewoners beroerd.
In de jaren tachtig ontstonden verschillende NGO's (niet- gouvernementele organisaties - dat wil zeggen organisaties die onafhankelijk van de overheid zijn) in dit gebied. Een daarvan is de Himcon (Himalaya Consortium for Himalaya Conservation). In 1989 startte deze organisatie informeel en voorzichtig met allerlei bijeenkomsten in dorpen om contact te leggen met de bewoners van dit gebied. Van 1990 tot 1992 plantte Himcon samen met dorpelingen vele tienduizenden bomen. Het ging om fruit- en notenbomen en bomen waarvan het blad als veevoer en de takken als brandstof gebruikt kunnen worden. Ook bouwde de Himcon samen met de bewoners en met behulp van advies van deskundigen een heel stel muren in geulen waar tijdens de moesson grote stromen water naar beneden donderen. Een serie van dergelijke muren remmen de snelheid van het water af. Bovendien bezinkt achter de muren de aarde die de stroom al meegenomen heeft. De muren blijken effectief te zijn tegen het verder afkalven van de grond. Dorpsbewoners bouwen ze door kleine rotsblokken, die hier in overmaat aanwezig zijn, op elkaar te stapelen zonder cement te gebruiken. Zodoende brengt de bouw geen grote kosten met zich mee; ook omdat de dorpelingen voor niets werken. Verder groef de Himcon met de bewoners vijvers om regen- of bronwater in op te vangen, dat dan in de loop van tijd in de grond kan sijpelen (percolatie-vijvers); of vijvers met een cementen bodem en zijkanten om water in te verzamelen om groentetuinen en pas aangeplante bomen mee te besproeien. Ook bouwde zij grote watertanks van beton (ongeveer 3000 liter) om regenwater van de platte daken mee te 'oogsten'. Aan het houtvuur Ondertussen zijn we veertien jaar verder, telt de Himcon vijftien medewerkers en is zij actief in twintig dorpen. Een van de medewerkers is Shiv Bahuguna. Hij is 32 jaar oud, komt uit een boerengezin, studeerde sociologie en werkt al tien jaar voor de organisatie. Hij is in deze streek geboren en getogen, net als bijna alle Himcon-mensen. Hij woont in een boerderijtje samen met zijn vrouw, drie kleine dochters, zijn vader en zijn broer. Zowel het huishouden als de landbouw komen grotendeels voor rekening van Shivs vrouw Gita. Hijzelf is als coördinator van ruwweg de helft van het Himcon- gebied dag-in-dag-uit van 's ochtends vroeg tot vaak 's avonds laat op pad. Zijn broer is leraar en niet geïnteresseerd in landbouw, zijn dochters zijn nog te jong en zijn vader te oud voor landbouwwerk. Wel doen zijn twee oudste dochters en zijn vader het nodige in het huishouden. Omdat al het werk bij elkaar Gita teveel is, ligt ongeveer de helft van hun zeventig hectare grond braak. Maar praktisch alles wat op tafel komt is uit eigen tuin of van eigen veld. Hoewel Gita Hindi gestudeerd heeft en bevoegd is les te geven, zal ze de komende jaren, totdat de kinderen een stuk ouder zijn, niet buiten de boerderij werken. Shiv heeft nog niet zo lang geleden een lemen kookhut gebouwd, waar in de kille avond een piepklein, maar heerlijk vuurtje brandt, dat een grote pan water verwarmt, zodat er altijd heet water beschikbaar is. Ook staat er vaak een snelkookpan met peulvruchten zachtjes te sissen voor de dal (de linzensaus) waarin bij middag- en avondeten de roti's gedoopt worden. Gita kookt het grootste gedeelte van de gerechten in de eigenlijke keuken op een LPG-brander. Maar als het eind december echt heel koud wordt, zal ze alles in de kookhut doen, want kachels hebben ze niet in de boerderij. ( foto's ) Heel wat uurtjes hebben Shiv en ik in moeizaam Engels over de Himcon-projecten, de landbouw en ons persoonlijk leven zitten praten, terwijl de kinderen en Gita er zo nu en dan ook even bij kwamen zitten om zich op te warmen. In de woonkamer zat opa met wat kinderen uit de buurt televisie te kijken; hoewel het apparaat er geregeld mee stopte als de stroom weer eens uitviel. Shiv zijn grootste liefhebberij is video's bekijken en bandjes beluisteren van traditionele dans en zang uit de streek. Hij vertelt me dat zijn opa geneeskrachtige kruiden kweekte en verwerkte. Daar wil hij zichzelf ook op toeleggen. Samen met een andere medewerker van Himcon en een kruidengeneeskundige is hij in Ranichauri een grote kruidentuin begonnen. Er staan bijna negentig verschillende soorten. Op een groot ijzeren bord staan ze allemaal opgesomd met hun lokale naam in het Hindi en hun wetenschappelijke naam in het Latijn. Ook staat er waarvoor of waartegen je het kruid kan gebruiken. Streekbewoners kunnen op de kruidentuin cursussen volgen over het telen, verwerken en toepassen van deze kruiden. De Himcon heeft veel belangstelling voor kruidengeneeskunde omdat de bevolking zo aan goedkope geneesmiddelen kan komen voor de meest voorkomende eenvoudige kwalen. Shiv laat me een dik boek zien over geneeskrachtige kruiden, gedeeltelijk in Hindi en gedeeltelijk in het Engels. Helaas heeft hij niet veel tijd om erin te studeren, omdat hij zoveel onderweg is.
Boomgaarden en Hollandse koeien Een week lang ben ik te gast geweest bij de Himcon. Op een ochtend mag ik bij Gopal Bahuguna achterop zijn zware brommer gaan zitten. Na een half uur klimmen en dalen en zwieren over eindeloos veel zigzag-bochten komen we bij een helling waar allerlei verschillende jonge bomen staan: sinaasappel, citroen, amandel, walnoot, kiwi en bomen waarvan het blad geschikt is als veevoer. "Zo'n acht jaar geleden is dit project begonnen", vertelt Gopal me. "Oorspronkelijk was dit de gezamenlijke weidegrond van het dorpje Koth". Hij wijst naar enkele tientallen huizen op de helling aan de overkant. In nauw overleg met de dorpsbewoners en met de hulp van een deskundige stelde de Himcon een plan op voor een gemengde boomgaard van drie en een halve hectare. De bewoners benoemden uit hun midden een groep van twee mannen en vier vrouwen die regelen wie wanneer aan de beurt is om een paar uur voor niets in de boomgaard te werken. Want er moest heel veel gebeuren: er moest een dikke muur van kleine rotsblokken komen van honderden meters lang om de boomgaard te beschermen tegen runderen en buffels die in de buurt grazen; er moest een waterleiding van een kilometer lang komen om water aan te voeren vanaf een bron; enkele vijvers moesten gegraven worden om het weglopende regenwater op te vangen; er moest voor iedere boom een gat gegraven worden van een meter doorsnede en een meter diep; de bomen moesten geplant worden, water krijgen en gesnoeid worden. De dorpsbewoners leverden niet alleen gratis werk, maar ook boompjes en compost. Over een jaar of drie zullen de bomen vrucht gaan dragen. Ondertussen is de Himcon begonnen met een tweede gezamenlijke boomgaard voor een ander dorpje en met een demonstratie- boomgaard van acht hectare aan de andere kant van het Himcon- gebied, waar boerinnen over een paar jaar cursussen kunnen volgen en gratis boompjes kunnen krijgen. Hoewel het met de boomgaarden erg voorspoedig gaat, is Naresh Kumar, de jonge boomdeskundige van de Himcon wat zorgelijk gestemd over de afzet van het fruit over een paar jaar. Volgens hem zouden boeren eigenlijk groepen moeten vormen om gezamenlijk het transport en de verkoop te regelen. De Himcon produceert niet speciaal biologische produkten. Zij maakt wel enig gebruik van kunstmest en bestrijdingsmiddelen. Niet veel, want het spul is duur en de grond verdraagt geen kunstmest, behalve dan die van de terrassen die bevloeid kunnen worden. De Himcon stimuleert de produktie van (wormen)compost. Zij heeft echter niet de kennis in huis om biologisch te werken. De medewerkers hebben zoveel andere dingen aan hun hoofd, dat ze er niet toe komen zich daarin te verdiepen.. De trots van de Himcon is de proefboerderij voor melkvee, die net een jaar draait. Tot mijn stomme verbazing zie ik er een heel stel 'Hollandse' koeien staan, de bekende zwart-witte Friesland-Holsteiners. Maar dan met aanzienlijk kleinere uiers. Naresh, de boomdeskundige die overal over nadenkt, heeft zo zijn bedenkingen. Dit type koeien is aanzienlijk kwetsbaarder dan de runderen die hier inheems zijn. Ze moeten ook speciaal voer hebben. Shiv, die zelf twee buffelkoeien heeft, vertelt dat 'iedereen' in de streek een of twee buffelkoeien heeft voor de melk. De melk is voor de kinderen lichter verteerbaar dan de runderkoeienmelk, de buffels kunnen beter tegen het lastige klimaat (grote temperatuurverschillen tussen dag en nacht en tussen zomer en winter) en ook beter tegen ruw voer, zoals bladeren uit het bos. Shiv legt me uit dat het zeker niet de bedoeling is de boeren hier Friesland- Holsteiners aan te praten. Dat zou ook niet kunnen, want de boeren hebben echt geen geld om het speciale voer aan te kopen. De opzet is door te kruisen met plaatselijk rundvee te komen tot een soort koeien die veel meer melk levert dan de buffels, en die toch goed aangepast is aan het plaatselijke klimaat en het beschikbare voer. ( foto's ) Principieel tegen leningen De Himcon houdt zich niet uitsluitend met landbouw bezig. Zij organiseert ook bijeenkomsten over gezondheid, geeft les op middelbare scholen over milieubeheer, plant met klassen middelbare scholieren boompjes, zet vrouwengroepen op, runt met vrijwilligers een schooltje voor arme kinderen, promoot kooktoestellen op zonne-energie en helpt bij het herstellen van schade door een aardverschuiving een paar jaar terug. Andere vergelijkbare organisaties in het gebied leggen drinkwaterpompen aan, bouwen rookvrije lemen kookkachels, zijn bezig met biogas, zetten leengroepen op, proberen eko- certifikatie voor bepaalde landbouwprodukten te regelen, zoeken naar mogelijkheden landbouwprodukten plaatselijk te verwerken en helpen dorpscomités op te zetten tegen bosbranden. Voor de verschillende projekten vragen deze NGO's bij verschillende donororganisaties en bij de landelijke overheid om geld. De Himcon weigert principieel geld te vragen bij de Wereldbank, wenst alleen giften te accepteren en geen leningen, is mordicus tegen leningen aan boeren, wil zelfstandig samen met de dorpsbewoners kunnen bepalen hoe het geld te besteden, is tegen privatisering van water en wil de vrijheid blijven behouden om de overheid te kunnen bekritiseren. Opvallend is dat Himcon en vergelijkbare organisaties, hoe klein ze ook zijn, zich niet richten op één deelonderwerp, zoals bijvoorbeeld putten slaan of oogziekten bestrijden of alfabetiseringscursussen geven, zoals vroeger wel gebeurde. Ze pakken van alles en nog wat tegelijkertijd aan. Shiv vertelt dat de Himcon zich in principe concentreert op een paar grote onderwerpen zoals boomgaarden, de proefboerderij met melkvee en watertanks voor het oogsten van regenwater van daken. Maar door de intensieve persoonlijke contacten in dorpen kan de organisatie gemakkelijk iets oppakken wat bij de bewoners leeft. Telkens opnieuw benadrukt Shiv dat de sleutel tot succes is: luisteren naar de dorpsbewoners. Niet zomaar technieken of projecten droppen. "Iets bouwen is makkelijk. Daar kan je eenvoudig geld voor krijgen bij donors. Maar als je bijvoorbeeld een regenwatertank bouwt en die staat niet op een handige plek, omdat je niet goed besproken hebt waar die het beste kan komen, of de mensen hebben niet begrepen hoe belangrijk het is de tank serieus schoon te houden, dan is zo'n ding gauw buiten gebruik." Van de overheid krijgt de Himcon voor een paar projekten subsidie, maar verder geen enkele steun of medewerking. De deelstaatregering heeft nu bedacht dat heel de deelstaat biologisch moet worden. Shiv ziet er niets in: "Dat soort plannen bedenken ambtenaren vanachter een bureau. Als politici al eens naar het platteland komen, gaan ze niet van de grote weg af. Ze bezoeken wat projecten en dan vertrekken ze weer. Ze praten niet met boeren en zeker niet met hen die achteraf wonen." Volgens Shiv zou de overheid de boeren vaste garantieprijzen moeten bieden: "Dat gebeurt in andere landen toch ook!" Naresh voegt daar nog aan toe: "Als de overheid zegt biologische landbouw zo belangrijk te vinden, maar geen afname-garantie biedt, dan weet een boer niet waar hij met zijn bioprodukten heen moet." De overheid heeft de afgelopen jaren in allerlei plaatsten in India wateroogsprojekten opgezet. Volgens Shiv is daar weinig van terecht gekomen, omdat de plannen niet samen met de bevolking gemaakt zijn en omdat de uitvoering door aannemers gedaan is. Die hebben vaak knoeiwerk geleverd. Het gevolg is dat de overheid op dit punt haar gezag bij de bevolking verspeeld heeft. Volgens Shiv zijn overal in India organisaties als Himcon bezig. Hij verwacht een snelle groei van projekten de komende jaren. "De huidige projekten zijn voorbeelden. Neem die gemengde boomgaard. Als die over drie jaar vruchten gaat opleveren, dan willen alle dorpen in de omgeving zo'n boomgaard." De kennis is dan aanwezig hoe je dat als dorp, onafhankelijk van de overheid kan doen. "Je ziet nu al dat mensen uit de stad terugkeren naar het land, omdat er weer meer te doen is. Die beweging zal de komende jaren zeker sterker worden."
Noten 1. De armoedige levensvisie van het rijke Westen - milieu- en Derde-Wereldproblemen het resultaat van geestelijke monocultuur; Vandana Shiva e.a.; Ten Have; Baarn 1997; pagina 58. terug 2. Gandiji and the Ecology Movement; Jeanet van der Woude; 199?; pagina 33. terug 3. Brochure INHERE (Integrated Mountain Development in Harmony with Nature); Masi, district Almora, Uttaranchal, India; ongeveer 2002. terug 4. Prava - a quarterly newsletter on environmental restoration and water conservation in the Himalayas; INHERE; Masi, district Almora, Uttaranchal, India; juli/september 2003; pagina 2. terug 5. Rapport van Himcon, een paar jaar geleden. terug 6. = Gandiji and the Ecology Movement; Jeanet van der Woude; 199?; pagina 36 en = De armoedige levensvisie van het rijke Westen - milieu- en Derde-Wereldproblemen het resultaat van geestelijke monocultuur; Vandana Shiva e.a.; Ten Have; Baarn 1997; pagina 65. terug 7+. = A small project on cultivation and marketing of medicinal herbs for livelihood support of small and marginal farmers on Satpura ridge area of India supported through interest of SDTT funds granted to SPWD; geen datum (waarschijnlijk 2003); geen uitgever (waarschijnlijk Society for Promotion of Wastelands Development). = 'Nature's Nectar - medicinal herbs' in Wastelands News; R.P. Agrawal; Society for Promotion of Wastelands Development; New Delhi; Augustus-Oktober 2002; pagina 49. = 'Possible and immensely profitable' in Down to Earth; Vibha Varshney; 15 januari 2004; pagina 57. = 'Wild trouble - trade threatens medicinal plants' in Down to Earth; 15 februari 2004; pagina 31. = 'Networking: the Jhadol Experience' in Community Forestry; Ashish Aggarwal, medewerker van de NGO Seva Mandir; november 2003; pagina 20. De federatie van bosgroepen uit Zuid-Rajasthan, die Aggarwal in dit artikel beschrijft, is zich ook bezig gaan houden met het telen van geneeskrachtige kruiden. terug 8. The Mirage of Market Acces - how globalisation is destroying farmers lives and livelihoods; Vandana Shiva, Afsar H. Jafri en Kunwar Jalees; Navdanya/Research Foundation for Science, Technology and Ecology; New Delhi, september 2003. terug 9+. Van dit grote aantal vertrekkers keert volgens Shiv Bahuguna een klein gedeelte weer terug; zie eerder in dit artikel. terug 10+. = Dit kader is gebaseerd op het hoofdstuk 'Devolution as a threat to democratic decision-making in forestry? Findings from three states in India'; Madhu Sarin, Neera M. Singh, Nandini Sundar en Ranu K. Bhogal; uit het boek Local Forest Management - the impacts of devolution policies; redactie David Edmunds en Eva Wollenberg; Earthscan; Londen, 2003; pagina 55 en volgende. Zeer gedetailleerde informatie, gebaseerd op uitvoerig lokaal onderzoek; ook historische achtergrond. = De alinea over Rajasthan is gebaseerd op 'Networking: the Jhadol Experience' in Community Forestry; Ashish Aggarwal, medewerker van de NGO Seva Mandir; november 2003; pagina 18. terug Foto's: kruidentuin - boomgaarden - melkveehouderij - thuis - februari  De pas aangelegde kruidentuin in Ranichauri met ongeveer negentig verschillende soorten geneeskrachtige kruiden. * *
*
Verder naar het volgende hoofdstuk. < Terug naar het begin van dit hoofdstuk. << Terug naar het vorige hoofdstuk of naar de inhoudsopgave. _ |
___ |