____
HET BROEIKASEFFECT
door: Vandana Shiva
In de zomer van 1988 liepen in veel steden in de Verenigde Staten de temperaturen op tot boven de 38 graden celcius. Sindsdien worden droogte en warmere klimaten als een mondiale kwestie gezien. De hongersnood in Afrika bezuiden de Sahara die miljoenen slachtoffers maakte, was niet voldoende om regeringen en officiële instanties in het Westen op woestijnvorming en droogte te doen reageren als mondiale milieurampen.
De Noordelijke vooringenomenheid, waardoor het broeikaseffect en de aantasting van de ozonlaag zo plotseling in het centrum van de belangstelling kwamen, is de discussie over de mondiale crisis in het klimaat blijven beheersen. En dat terwijl juist de bedreiging van de atmosfeer als gevolg van de industriële activiteit in het Noorden al enige eeuwen geleden in gang is gezet.
Het Noorden en het Zuiden hebben zeer ongelijke aandelen gehad in het scheppen van ecologische problemen als het broeikaseffect. Toch wil het Noorden niet die extra verantwoordelijkheid voor de sanering van de atmosfeer op zich nemen die in verhouding staat met het steeds grotere aandeel dat het in de loop der jaren heeft geleverd aan het ontstaan van het probleem.
De meeste internationale congressen over de wereldwijde toename in temperatuur zijn meer gericht op de verwachte toekomstige bijdrage van Derde Wereld-landen aan het broeikaseffect, dan aan de bijdrage van het geïndustrialiseerde Noorden in het verleden en het heden. De Derde Wereld ziet het natuurlijk als een vorm van discriminatie dat ze gelijk moet delen in de kosten, terwijl ze niet in gelijke mate verantwoordelijk is voor het ontstaan van het probleem.
Er is echter ook een nog meer verborgen, maar wellicht gevaarlijkere manier waarop het geïndustrialiseerde Noorden bijdraagt aan de mondiale verwarming van de atmosfeer. Dit is namelijk de agressieve manier waarop het de Derde Wereld in de richting stuurt van een energie-intensieve vorm van ontwikkeling. De verslaving aan fossiele brandstoffen, die van het Noorden naar het Zuiden is overgeslagen bij het 'ontwikkelings'proces, heeft zowel een cultureel als een materieel aspect.
Wat het culturele aspect betreft: men nam altijd aan dat het ontbreken van afhankelijkheid van fossiele brandstoffen een teken was van een 'achterlijke' en 'primitieve' economie. Internationale ontwikkelingsexperts adviseerden regeringen van Derde Wereldlanden om de overgang te maken naar het 'moderne' tijdperk van fossiele brandstoffen.
Duurzame energiebronnen (en de economieën die hierop waren gebaseerd) werden onproduktief verklaard. Een veelgebruikt studieboek over de ontwikkeling uit de zestiger jaren stelde over India: "Produktie wordt tot stand gebracht door menselijke en dierlijke in plaats van mechanische kracht. De meeste landbouw is onproduktief; men gebruikt wel menselijke en dierlijke mest, maar kunstmest en pesticiden zijn onbekend."
Het alternatief dat men voorstelde was een landbouwsysteem waarin kooldioxyde van dieseltractoren en pompinstallaties, en stikstofoxyde van kunstmest de atmosfeer in werden gepompt, onder het mom van produktieverhoging. Het was een perfect recept voor de versterking van het broeikaseffect.
Een landbouwsysteem dat fossiele brandstoffen en kunstmest gebruikt is echter niet wezenlijk produktief. De inheemse en traditionele voedselproduktie verbruikt ongeveer een halve calorie aan schone, vernieuwbare brandstof voor de produktie van één calorie aan voedsel. Daarentegen verbruikt de gemechaniseerde landbouw die is gebaseerd op het gebruik van fossiele brandstoffen en chemicaliën hiervoor tien calorieën aan vervuilende, niet vernieuwbare brandstof.
De tractor en de auto als symbool van vooruitgang, en de ploeg en de ossekar als symbool van achterlijkheid maakten deel uit van de culturele veranderingen die met ontwikkeling werden geassocieerd. Het broeikaseffect dwingt ons deze symbolen opnieuw te bezien, maar nu door een ecologische bril.
Het is niet te berekenen hoe groot de schade is voor de Derde Wereld van dure en ondoordachte adviezen uit het Noorden. De Noordelijke instellingen voor ontwikkelingshulp financierden in wezen hun eigen bedrijven en handelsondernemingen door middel van hulp en ontwikkelingsprojecten in de Derde Wereld. Hulp voor kunstmest en tractoren, voor transport en enorme krachtcentrales, waren er in de eerste plaats op gericht de Derde Wereld aan deviezen te helpen om machines, werktuigen, technieken en andere voorzieningen van de industriële landen te kunnen kopen.
Men heeft uitgerekend dat iedere dollar aan ontwikkelingshulp drie dollar aan handel voor de geïndustrialiseerde wereld voortbrengt. Vijfentwintig procent van de leningen van de Wereldbank is bestemd voor energievoorziening. De Wereldbank is van plan om de hulp aan India voor krachtcentrales te verdubbelen van 500 naar een miljard dollar per jaar.
Hoe moeten we de verantwoordelijkheid voor de produktie van de gassen die het broeikaseffect veroorzaken verdelen bij projecten die internationaal worden gefinancierd en waarbij miljoenen mensen uit hun oorspronkelijk woongebied worden verdreven? Kunnen we redelijkerwijs de rol van de internationale leningen van de banken (met hun zucht naar rente) en van de producenten in de geïndustrialiseerde landen (met hun zucht naar nieuwe markten) buiten beschouwing laten, als we ons zorgen maken over de toename van het gebruik van fossiele brandstoffen in de Derde Wereld?
De schuldenlast is ook een belangrijk obstakel dat de Derde Wereld belet de rol bij het milieubehoud te vervullen waar de mensen in de Derde Wereld en de wereldwijde ecologische crisis om vragen. Het proces dat het economische onvermogen in de arme landen voortbrengt is nauw verbonden met de processen die het industriële Noorden economisch krachtig maken. Deze tegengestelde relatie, die tot uiting komt in schulden en ongelijke handelsbetrekkingen, zal niet kunnen blijven voortbestaan als men een duurzaam systeem wenst.
Uit economische en ecologische apartheid kan geen gemeenschappelijke toekomst voortkomen. Apartheid moet eerst worden verwijderd.
Verantwoording
Dit artikel verscheen maart 1990 in Onze Wereld. De vertaling is van John Ligtenberg.
* *
*
Verder naar het volgende hoofdstuk >>
<< Terug naar het begin van dit hoofdstuk.
Naar de inhoudsopgave van het boek.
Reacties graag naar: jpsmit@xs4all.nl
_