____
'ELKE VIERKANTE METER LANDELIJK GEBIED
IS DOOR ONS
OP DE SCHOP GENOMEN'
een lastig interview met Arcadis-topman Noy
geen standpunten - geschiedenis - behoorlijk gesprek? - van Heidemij tot Arcadis - nauwe banden met de overheid
Een afspraak regelen met Harrie Noy, de voorzitter van de Raad van Bestuur van Arcadis valt niet mee. Na vele e-mailtjes heen en weer met PR-man Joost Slooten en weken wachten lukt het dan toch. Op de afgesproken tijd ben ik bij het hoofdkantoor in Arnhem. Een luxueus, goed beveiligd, tamelijk saai modern gebouw, gelegen aan de noordoever van de Rijn.
Hoofdkantoor Arcadis in Arnhem
Slooten vangt me op en vertrouwt me toe dat het hem heel wat moeite gekost heeft Noy over te halen tot het interview. Dan komt hij, een kwartier te laat, aanbenen. Chagrijnig. "Nee, nee, laat die bandrecorder maar uit. Ik ben nog niet overtuigd van de noodzaak van dit gesprek." Zo beleefd mogelijk leg ik uit dat ik graag de mening van Arcadis wil weten over 'natuurontwikkelingsprojekten'. Op dat gebied is Arcadis toonaangevend, toch?
Met duidelijke tegenzin start Noy een monoloog. Hij wijst me erop dat ik een trigger nodig heb. "Die zou je kunnen vinden bij de enorme veranderingen die gaande zijn in de landbouw. Dáár zou je bij moeten aansluiten." Volgens Noy wordt er in de landbouw teveel geproduceerd, zijn er teveel boeren en is er een overschot aan boerenland. Daar kan natuur aangelegd worden.
Wat is de rol van Arcadis bij deze verandering?
Dan verschijnt er - even - een trotse glimlach op Noy's gezicht. "Nou kijk, wij hebben altijd een belangrijke rol gespeeld bij de inrichting van het landelijk gebied. We roepen wel eens: 'Elke vierkante meter landelijk gebied is door ons op de schop genomen'."
Volgens Noy zijn er in Nederland van oudsher drie belangrijke firma's die zich bezig houden met ontginning, ruilverkaveling, afwatering en (water)wegen op het platteland: Arcadis, Grontmij en Oranjewoud. "Dat zijn de drie, wat ze noemen, cultuurmaatschappijen. Dat zijn de drie partijen die in belangrijke mate betrokken zijn bij de inrichting van het landelijk gebied, die dat voor de overheid als het ware doen. (..) Van die drie heeft Arcadis altijd het grootste aandeel gehad. We zijn van die drie, wat betreft de inrichting van het landelijk gebied, de grootste." Arcadis is bijna twee keer zo groot als Grontmij en vier keer zo groot als Oranjewoud 1.
Is de 'natuurontwikkeling' in Nederland zodoende niet in handen van een heel klein wereldje: Rijkswaterstaat, een enkel groot onderzoeksinstituut en drie bedrijven, waarvan één duidelijk de grootste is?
Opeens bekijkt Noy het van de andere kant: "Er zijn heel veel partijen actief in dit veld. Dus het is echt niet zo dat het een heel klein besloten wereldje is. Allerlei universiteiten, allerlei kleinere bureaus, grotere bureaus, allerlei overheden, allerlei overheidsdiensten. Er zijn heel veel partijen actief op dit gebied."
Uw bedrijf heeft van oudsher hechte banden met de overheid. Mij valt op dat alle vier de Nederlandse commissarissen van uw firma voormalige toppolitici zijn en nu vraag ...
Noy valt me in de rede: "Dat die ons aan opdrachten helpen? Daar ligt geen enkele relatie. Commissarissen spelen geen enkele rol bij het verwerven van opdrachten. Ze vormen een klankbordgroep wat betreft belangrijke maatschappelijke ontwikkelingen en houden toezicht op de Raad van Bestuur."
Arcadis-topman Noy
Geen standpunten
Dan breng ik het gesprek op het afgraven van de uiterwaarden bij Culemborg. Arcadis heeft daarvoor een plan gemaakt en dikke rapporten geschreven die benadrukken dat er 'nieuwe natuur' aangelegd wordt. Boeren uit de omgeving vinden het verschrikkelijk dat zulk fraai en eeuwenoud landschap vernietigd wordt. Volgens hen is het Rijkswaterstaat om de klei te doen, waarmee ze de dijken willen verhogen.
Meteen al bij de eerste vraag over dit onderwerp verstrakt Noy. Er valt een diepe stilte en hij kijkt me vernietigend aan. Daarna overstelpt hij me met nietszeggende PR-verhalen, waarmee ik de lezer niet wil vermoeien. Nu eens beroept hij zich erop dat hij de bedoelde rapporten niet kent, dan weer verwijst hij me door naar Rijkswaterstaat of de overheid. Nu eens breekt hij het gesprek botweg af met: "Daar heb ik geen mening over" of "Dat laat ik graag voor uw rekening". Dan weer valt hij gewoon stil. En als ik blijf doorvragen reageert hij geïrriteerd met: "We raken een beetje af van het onderwerp".
Vindt u het niet een beetje bitter dat boeren, die al eeuwenlang in bepaalde gebieden voor het landschap gezorgd hebben, nu plaats moeten maken? Wat is het standpunt daarover van uw bedrijf?
Noy: "Wij verlenen diensten ten behoeve van opdrachtgevers. We hebben een grote hoeveelheid deskundigheid in huis. Op basis van die deskundigheid brengen wij adviezen uit aan opdrachtgevers. Dat is onze rol. Het is niet onze rol om stellingen in te nemen."
Geschiedenis
Uw bedrijf, dat vroeger de Nederlandse Heidemij heette, heeft zich erg ingezet voor het grootschalig maken van de Nederlandse landbouw. Dat heeft heel veel kleine boerenbedrijven de kop gekost.
Noy: "Nee! Dat heeft toentertijd voor die boerenbedrijven betekend, dat ze zich verder konden ontwikkelen. Die kleinere bedrijven waren ten dode opgeschreven, zeker in de Europese concurrentieverhoudingen. Die schaalvergroting heeft eraan bijgedragen dat zij zich konden ontwikkelen tot gezonde boerenbedrijven, waar ook die boer met zijn gezin een behoorlijk inkomen kon verwerven."
Dat 80 procent van de Nederlandse boerenbedrijven de afgelopen halve eeuw het loodje heeft gelegd en dat veertig procent van de boeren een inkomen heeft onder de armoedegrens, ziet Noy over het hoofd.
Noy wil zich ook na stevig aandringen niet uitlaten over de opstelling van zijn firma in de werkverschaffingstijd. "Wij zijn verantwoordelijk voor de activiteiten die de onderneming vandaag de dag doet. Ik heb er niet zoveel behoefte aan om voortdurend terug te kijken."
Ik heb op uw website rondgekeken en met de zoekmachine in het archief gezocht naar 'werkverschaffing' en 'DUW', zoals de werkverschaffing na de oorlog heette. Maar deze termen komen op de website van Arcadis niet voor.
Noy: "Als wij de geschiedenis zouden moeten opnemen op de website, dan zou het erg veel worden."
Daar zijn websites juist erg geschikt voor.
Slooten: "Dat is erg kostbaar". Noy: "Nogmaals wij concentreren ons op de toekomst. In het verleden hebben wij allerlei opdrachtgevers gehad. Het heeft niet zoveel zin om daar heel lang bij stil te staan."
Dan beëindigt Noy het interview: "Ik kijk even naar de tijd. Ik móét naar iets anders toe. Ik moet er een punt achter zetten." En weg is hij.
Behoorlijk gesprek?
De afgelopen eeuw heeft Arcadis het aangezicht van het Nederlandse platteland voor een belangrijk deel bepaald. Ook op het boerenleven heeft zij haar stempel gezet. Of zoals minister Kan van Binnenlandse Zaken en Landbouw in 1928 al uitriep: "De Nederlandse Heidemaatschappij neemt een plaats in ons staatsbestel in, gelijk geen ander lichaam. Agrarisch zwaait zij alom de scepter 2." Maar een behoorlijk gesprek voeren over de rol van de firma blijkt niet zo eenvoudig te zijn. Met moeite wil een topfunctionaris drie kwartier vrij maken, 'lastige' vragen wimpelt hij direct af en over de minder glorieuze facetten van de bedrijfsgeschiedenis heeft hij niet nagedacht. Dat belooft nog wat nu dit concern opnieuw het platteland gaat 'herinrichten', dit keer om 'nieuwe natuur' aan te leggen.
|
Van Heidemij tot
Arcadis
Arcadis N.V. is een zeer groot Nederlands advies- en ingenieursbureau op het gebied van infrastructuur (wegen, tunnels, bruggen, waterwegen, spoorwegen, bedrijfsterreinen), gebouwen (ontwerp, technische adviezen, directievoering bij de bouw, beheer, vastgoedinformatie), milieutechniek (bodemsanering, waterzuivering, metingen, beleidsadviezen) en telecommunicatie (netwerken). De jaaromzet bedroeg in 2000 ruim 1700 miljoen gulden, de netto winst bijna 46 miljoen en het aantal personeelsleden ruim 7700. Het concern is een ware multinational: slechts 44 procent van de omzet wordt in Nederland behaald, 18 procent in de overige Europese landen (België, Duitsland, Spanje, Engeland en Polen) en 38 procent buiten Europa (Verenigde Staten, Brazilië en Chili). Volgens Arcadis zelf behoort zij tot de wereld-toptien in haar branche 3. Voor 1997 heette Arcadis 'Heidemij', of voluit: de Koninklijke Nederlandse Heidemaatschappij. De Heidemij werd in 1888 opgericht door de Geldersch-Overijsselsche Maatschappij van Landbouw, een organisatie van voornamelijk notabelen en grootgrondbezitters. De doelstelling was het stimuleren van het ontginnen van 'woeste gronden' om daarmee de Nederlandse landbouwproduktie te verhogen. De ontginningswerken zouden tegelijkertijd veel werkeloze mannen aan werk helpen. De zogenaamde 'woeste gronden' bestonden in de praktijk niet alleen uit moerassen, maar ook uit gemeenschappelijk gebruikte heidevelden, die aan de boerendorpen ontnomen werden, waardoor de eeuwenoude gemeenschappelijke kringlooplandbouw verloren ging. Voor de Heidemij is de werkverschaffing tientallen jaren lang een belangrijke inkomstenbron geweest. Toen de werkverschaffing in 1954 ophield, maakte de Heidemij een langdurige moeilijke periode door. Driftig ging zij op zoek naar nieuwe werkterreinen. Zo begaf zij zich in de milieuzorg en ontwikkelingshulp. Na diverse reorganisaties raakte de firma begin jaren tachtig in een diepe crisis, waarbij zij ongeveer een derde van haar personeel op korte termijn ontsloeg 4. Bij de ruilverkavelingen van na de oorlog speelde de Heidemij de hoofdrol vanaf het allereerste idee tot en met de concrete uitvoering 5. Zij is dan ook in belangrijke mate verantwoordelijk voor de rigoureuze aanpak die het platteland zoveel onherbergzamer en lelijker gemaakt heeft. Hoewel de Heidemij altijd een particulier bedrijf geweest is, was de atmosfeer tot aan de tachtiger jaren erg ambtelijk. Daarna werd het een 'gewone' firma, sterk gefocust op een snelle groei en veel winst. Zozeer zelfs dat je in het laatste jaarverslag struikelt over zinnen als: "Hoofdpunten (van de strategische heroriëntatie uit 2000) zijn: meer autonome groei en hogere marges", "(In de komende vijf jaar wil Arcadis) de winst per aandeel verdubbelen" en: "Verwacht mag worden dat een hogere winstgroei per aandeel een positief effect zal hebben op de waardering van het Arcadis-aandeel. Dat is essentieel om aandelen te kunnen gebruiken voor financiering van de verdere groei van onze onderneming 6." Over al de mensen die het veld moeten ruimen bij de grootse projecten waarbij Arcadis betrokken is of over alle fraaie landschappen die moeten verdwijnen, rept het jaarverslag met geen woord. Dat heeft zij in haar geschiedenis nog nooit gedaan. |
|
Nauwe banden met de
overheid
Vanaf de oprichting van het bedrijf heeft Arcadis (de Heidemij) intensieve persoonlijke banden gehad met de overheid. Zo was haar eerste voorzitter C.J. Sickesz directeur-generaal (topambtenaar bij de regering) van de Landbouw, lid van de Provinciale Staten van Gelderland en lid van de Eerste en Tweede Kamer. Een latere voorzitter, jonkheer G.L.M. Ruys de Beerenbrouck, was lid van de Tweede Kamer, minister van Justitie, Commissaris der Koningin in Limburg en staatsraad in buitengewone dienst. Zijn zoon, die enige jaren later lid van het Dagelijks Bestuur van de Heidemij was, schopte het tot minister van Binnenlandse Zaken en Landbouw en later zelfs tot minister-president. Ook het Dagelijks Bestuurslid Biesheuvel werd minister van Landbouw en later minister-president 7. |
Noten
1. Vergelijking van de omvang van de drie grote Nederlandse cultuurmaatschappijen:
| omzet* | nettowinst* | personeelsleden | |
| Arcadis | 1.710 (100) | 46 (100) | 7.700 (100) |
| Grontmij | 1.040 (61) | 35 (76) | 4.100 (53) |
| Oranjewoud | 400 (23) | 14 (30) | 2.000 (26) |
Cijfers uit de jaarverslagen 2000; www.arcadis.nl; www.grontmij.nl; www.oranjewoud.nl
* in miljoenen guldens; tussen haakjes staan verhoudingsgetallen. terug
2. Algemeen Handelsblad; 23 juni 1928; geciteerd in 'Verhoudingen tussen Heidemij en overheid - kalm temidden van de strijd'; K.J.W. Peeneman; in Heidemijtijdschrift; 1988; pag. 177. terug
3. Jaarverslag Arcadis 2000 - omslag en pagina 11, 13 en 25. terug
4. 'Honderd jaar Heidemij, een overzicht'; H.H. Vleesenbeek; in Heidemijtijdschrift; 1988; pagina 14 en 15. terug
5. Idem; pagina 18 en 19. terug
6. Jaarverslag Arcadis 2000; pag 3 en 13. terug
7. 'Verhoudingen tussen Heidemij en overheid - kalm temidden van de strijd'; K.J.W. Peeneman; in Heidemijtijdschrift; 1988; pagina 174-176. terug
* *
*
Over enige tijd verschijnt de volgende serie artikelen.
Reacties naar: jpsmit@xs4all.nl
Verder naar het volgende artikel >>
<< Terug naar het begin van dit artikel.
Naar overzicht september.
_