SECTIE I. SOCIALE EN ECONOMISCHE DIMENSIES

HOOFDSTUK 2
INTERNATIONALE SAMENWERKING TER BEVORDERING VAN DUURZAME ONTWIKKELINGIN ONTWIKKELINGSLANDEN EN EEN DAAROP AFGESTEMD BINNENLANDS BELEID

INLEIDING

2.1. Om de uitdagingen op het gebied van milieu en ontwikkeling aan te kunnen gaan, hebben de staten besloten tot het oprichten van een nieuw mondiaal samenwerkingsverband. Dit samenwerkingsverband verplicht alle staten tot het voeren van een voortdurende, constructieve dialoog, waarbij de noodzaak om te komen tot een meer welvarende en rechtvaardige wereldeconomie de drijfveer vormt, en rekening wordt gehouden met de toenemende onderlinge afhankelijkheid tussen de staten van de internationale gemeenschap, en met het feit dat duurzame ontwikkeling een punt van bijzondere aandacht dient te worden op de agenda van de internationale gemeenschap. Algemeen wordt erkend dat het voor het welslagen van dit samenwerkingsverband van belang is conflicten op te lossen en een klimaat van wederzijdse samenwerking en solidariteit te scheppen. Tevens is het belangrijk steun te verlenen aan nationaal en internationaal beleid en multinationale samenwerkingsprojecten, met het doel in te kunnen spelen op de nieuwe situatie.

2.2. De economische politiek van de afzonderlijke landen en de internationale economische betrekkingen zijn beide van groot belang voor duurzame ontwikkeling. Het opnieuw in gang zetten en versnellen van die ontwikkeling vereist zowel een dynamisch en stimulerend internationaal economisch klimaat als een welomlijnd beleid op nationaal niveau. Als aan één van deze eisen niet wordt voldaan, zal het gestelde doel niet worden bereikt. Een stimulerend internationaal economisch klimaat is van fundamenteel belang. Het ontwikkelingsproces zal geen voortgang kunnen vinden zolang het de wereldeconomie ontbreekt aan dynamiek en stabiliteit, en ze teveel onzekere factoren kent. Het zal evenmin voortgang vinden zolang de ontwikkelingslanden gebukt gaan onder een buitenlandse schuldenlast, zolang financieringsbronnen voor ontwikkelingshulp niet toereikend zijn, de toegang tot markten door barrières wordt beperkt en de prijzen en handelsvoorwaarden voor ontwikkelingslanden op een te laag peil worden gehouden. De balans over de jaren tachtig was met betrekking tot al deze punten voornamelijk negatief, en er dient dan ook een omslag bewerkstelligd te worden. Beleidsmaatregelen die gericht zijn op het scheppen van een internationaal klimaat dat inspanningen tot economische ontwikkeling op nationaal niveau ondersteunt, zijn dan ook van essentieel belang. Internationalesamenwerking op dit terrein zou tot doel moeten hebben zowel in ontwikkelde als in ontwikkelingslanden een gezond economisch beleid aan te vullen en te ondersteunen - in plaats van dit af te remmen. Dit is een voorwaarde voor een mondiaale vooruitgang bij het streven naar duurzame ontwikkeling.

2.3. De internationale economie dient een stimulerend internationaal klimaat te creëren waarbinnen milieu- en ontwikkelingsdoeleinden verwezenlijkt kunnen worden, door:

(a) Duurzame ontwikkeling te bevorderen door middel van handelsliberalisatie;

(b) Er zorg voor te dragen dat handel en milieu elkaar wederzijds versterken;

(c) Te voorzien in voldoende financieringsbronnen voor ontwikkelingslanden en een oplossing te zoeken voor het internationale schuldenprobleem;

(d) Macro-economisch beleid aan te moedigen dat een bijdrage levert aan milieu en economische ontwikkeling.

2.4. De regeringen erkennen dat er sprake is van een nieuwe inspanning op mondiaal niveau, die erop gericht is de elementen van het internationale economische systeem in verband te zien met de behoefte van de mensheid aan een veilige en stabiele natuurlijke omgeving. De regeringen streven er dan ook naar dat de vorming van consensus op het raakvlak van milieu, handel en ontwikkeling zal worden voortgezet, zowel binnen bestaande internationale overlegorganen als binnen het nationale beleid van ieder land.

PROGRAMMATERREINEN

A. Bevordering van duurzame ontwikkeling via handel

Uitgangspunten

2.6. De ervaring leert dat duurzame ontwikkeling vraagt om een gezond economisch beleid en beheer, om een doeltreffend en betrouwbaar overheidsapparaat, om de integratie van de milieuproblematiek in de besluitvorming, en om vooruitgang op de weg naar democratisch bestuur, met inachtneming van de specifieke kenmerken van ieder land en met volledige participatie van alle betrokken partijen. Dit zijn de voorwaarden voor het vervullen van onderstaande beleidslijnen en doelstellingen.

2.7. In de economie van veel ontwikkelingslanden is de grondstoffensector van overheersend belang voor produktie, werkgelegenheid en inkomsten uit export. Een belangrijk kenmerk van de wereldhandel in de jaren tachtig was het probleem van uiterst lage en dalende reële prijzen voor de meeste grondstoffen op de internationale markt, en de daaruit voortvloeiende aanzienlijke daling van de inkomsten uit export voor veel producerende landen. Het vermogen van deze landen om via internationale handel financiële middelen vrij te maken ten behoeve van investeringen die nodig zijn voor duurzame ontwikkeling, zou aangetast kunnen zijn door deze ontwikkelingen en door belemmeringen van tarifaire en non-tarifaire aard, inclusief opdrijving van invoerrechten, waardoor hun toegang tot exportmarkten wordt beperkt. Het verwijderen van bestaande verstoringen in de internationale handel is van groot belang. Om deze doelstelling te kunnen verwezenlijken is het met name noodzakelijk dat ondersteunende en protectionistische maatregelen in de landbouw - die betrekking kunnen hebben op binnenlandse belastingstelsels, de toegankelijkheid van de markt en exportsubsidies - alsmede in de industrie en andere sectoren, in aanzienlijke en toenemende mate worden afgebouwd, teneinde te voorkomen dat grote schade wordt berokkend aan de meer doelmatige producenten, in het bijzonder in ontwikkelingslanden. Zo is er in de landbouw, industrie en andere sectoren ruimte voor initiatieven waarbij wordt gestreefd naar een liberalisering van de handel en naar een beleid dat erop gericht is de produktie beter af te stemmen op de behoeften van het milieu en de ontwikkeling. Daarom dient de liberalisering van de handel mondiaal binnen alle economische sectoren te worden nagestreefd, om zo een bijdrage te leveren aan duurzame ontwikkeling.

2.8. Het internationale handelsklimaat heeft een aantal ontwikkelingen doorgemaakt dat heeft geleid tot nieuwe uitdagingen en mogelijkheden en ervoor gezorgd dat multilaterale economische samenwerking van nog groter belang is geworden. De wereldhandel is de laatste jaren sneller blijven groeien dan de wereldproduktie, maar de groei van de wereldhandel is ongelijkmatig verdeeld, en slechts een beperkt aantal ontwikkelingslanden bleek in staat een merkbare groei in hun export te realiseren. Protectionisme en unilaterale beleidsmaatregelen blijven het functioneren van een open, multilateraal handelsstelsel bedreigen, een situatie waaronder met name de exportbelangen van ontwikkelingslanden te lijden hebben. De laatste jaren is de economische integratie verder voortgeschreden, hetgeen dient te leiden tot een grotere dynamiek in de wereldhandel en de kansen voor ontwikkelingslanden op het gebied van handel en economische ontwikkeling dient te vergroten. De laatste jaren heeft een toenemend aantal van deze landen gedurfde politieke veranderingen doorgevoerd, waaronder grootschalige eenzijdige handelsliberalisaties, terwijl in Midden- en Oosteuropese landen op het moment vergaande hervormingen en ingrijpende herstructureringsprocessen plaatsvinden die de weg vrijmaken voor de integratie van deze landen in de wereldeconomie en het internationale handelsstelsel. Er wordt steeds meer aandacht geschonken aan het vergroten van de rol van het bedrijfsleven en aan het bevorderen van vrije markten door middel van concurrentiebevorderende beleidsmaatregelen. Hoewel de doelstellingen van het algemeen preferentiestelsel (APS) nog moeten worden gerealiseerd, heeft ze bewezen een nuttig handelsbeleidsinstrument te zijn. Daarnaast blijken strategieën ter bevordering van de handel die gebruik maken van elektronische gegevensuitwisseling (EDI) te leiden tot een verhoogde doelmatigheid in de handel, zowel in de publieke als de private sector. De wisselwerking tussen milieubeleid en handelsproblematiek is veelomvattend en is nog niet volledig onderzocht. Als de onderhandelingen in het kader van de Uruguay-ronde over multilaterale handel op korte termijn leiden tot een evenwichtig, veelomvattend en succesvol resultaat, zal dat zorgen voor een verdere liberalisering en uitbreiding van de wereldhandel, meer mogelijkheden op het gebied van handel en economische ontwikkeling voor ontwikkelingslanden en grotere zekerheid en betrouwbaarheid binnen het internationale handelsstelsel.

Doelstellingen

(a) Het bevorderen van een open, niet discriminatoir en rechtvaardig handelsstelsel dat alle landen - in het bijzonder de ontwikkelingslanden -in staat stelt hun economische structuur en de levensstandaard van hun bevolking te verbeteren door duurzame economische ontwikkeling;

(b) Het vergroten van de toegankelijkheid van de markt voor exportprodukten uit ontwikkelingslanden;

(c) Verbetering van het functioneren van grondstoffenmarkten en het tot stand brengen van een constructief, coherent en consistent grondstoffenbeleid op nationaal en internationaal niveau, met het oog op het optimaliseren van de bijdrage van de grondstoffensector aan duurzame ontwikkeling, waarbij het milieu in de overwegingen moet worden betrokken;

(d) Het stimuleren en ondersteunen van beleid dat er voor zorgt dat economische groei en bescherming van het milieu elkaar wederzijds versterken, zowel op nationaal als internationaal niveau.

Activiteiten

Het bevorderen van een internationaal handelsstelsel dat rekening houdt met de behoeften van ontwikkelingslanden

2.10. Dienovereenkomstig dient de internationale gemeenschap:

(a) Protectionisme een halt toe te roepen en terug te dringen, teneinde te komen tot een verdere liberalisering en uitbreiding van de wereldhandel, in het belang van alle landen, in het bijzonder de ontwikkelingslanden;

(b) Te zorgen voor een rechtvaardig, gewaarborgd, niet-discriminatoir en duidelijk handelsstelsel;

(c) De integratie van alle landen in de wereldeconomie en het internationale handelsstelsel te vergemakkelijken door tijdig maatregelen te treffen;

(d) Er zorg voor te dragen dat de milieu- en handelspolitiek elkaar wederzijds positief beïnvloeden, teneinde te komen tot duurzame ontwikkeling;

(e) Het internationale handelspolitieke systeem te versterken door middel van een spoedig, evenwichtig, veelomvattend en succesvol resultaat van de onderhandelingen in het kader van de Uruguay-ronde over multilaterale handel.

2.11. De internationale gemeenschap moet zich ten doel stellen manieren te vinden om te komen tot een beter functioneren en een grotere doorzichtigheid van de handelsmarkten,tot een grotere diversificatie binnen de handelssector van ontwikkelingslanden in een macro-economisch kader dat rekening houdt met de economische structuur van een land, de beschikbare hulpbronnen en de marktkansen, en tot een beter beheer van natuurlijke grondstoffen, waarbij rekening wordt gehouden met de eisen die voortvloeien uit het streven naar duurzame ontwikkeling.

2.12. Derhalve dienen alle landen bestaande overeenkomsten om protectionisme tot staan te brengen en terug te dringen, te implementeren en de toegankelijkheid van de markten te vergroten, met name op terreinen die van belang zijn voor ontwikkelingslanden. De ontwikkelde landen zullen de nodige structurele aanpassingen moeten doorvoeren om te komen tot een dergelijke verbetering van de toegankelijkheid van de markten. Ontwikkelingslanden zullen de hervormingen in hun handelsbeleid en de structurele aanpassingen die zij reeds hebben ondernomen, moeten voortzetten. Derhalve is het noodzakelijk snel te komen tot een verbetering van de toegangsvoorwaarden voor markten, met name door het geleidelijk weg nemen belemmeringen die de import van be- en onbewerkte grondstoffen, vooral afkomstig uit ontwikkelingslanden, en door een aanzienlijke en voortgaande vermindering van bepaalde vormen van overheidssteun die concurrentievervalsend werken, zoals produktie- en exportsubsidies.

(b) Beheersactiviteiten

Ontwikkeling van nationale beleidslijnen die de positieve invloed van een liberalisering van de handel op duurzame ontwikkeling optimaliseren

2.13. Willen ontwikkelingslanden profiteren van de liberalisering van de handel, dan dienen zij, voor zover van toepassing, de volgende beleidsmaatregelen te implementeren:

(a) Op nationaal niveau een klimaat scheppen dat een optimaal evenwicht bevordert tussen produktie voor de binnenlandse en voor de buitenlandse markt, dat discriminerende maatregelen tegen export wegneemt en onrendabele importvervangende produktie ontmoedigt;

(b) Het beleidskader en de infrastructuur bevorderen die nodig zijn voor een verbetering van zowel de doelmatigheid van export en import als het functioneren van de binnenlandse markt.

2.14. Van de ontwikkelingslanden wordt verwacht dat zij met betrekking tot handelsgoederen de volgende beleidsmaatregelen treffen, in overeenstemming met het vereiste van een doelmatige markt:

(a) Uitbreiding van produktie- en distributietechnieken, alsmede verbetering van de marketing en het concurrentievermogen in de produktiesector;

(b) Doorvoering van diversificatie teneinde de afhankelijkheid van de export van grondstoffen te verkleinen;

(c) Doorberekening in de prijzen van doelmatig en duurzaam gebruik van produktiefactoren, met inbegrip van de kosten voor milieukosten, sociale kosten en de kosten van natuurlijke hulpbronnen.

(c) Gegevens en informatie

Stimulering van gegevensverzameling en onderzoek

2.15. De GATT, UNCTAD en andere betrokken organisaties dienen door te gaan met het verzamelen van relevante gegevens en informatie over handel. De Secretaris-Generaal van de Verenigde Naties wordt verzocht het onder beheer van de UNCTAD staande "Trade Control Measures Information System" te versterken.

Verbetering van de internationale samenwerking in de handel en diversificatie

2.16. Met betrekking tot de handel wordt van regeringen verwacht dat zij, hetzij rechtstreeks, hetzij via de daartoe aangewezen internationale organisaties, waar nodig:

(a) Streven naar een optimaal functioneren van markten, onder andere door een grotere doorzichtigheid van de markt met onder meer uitwisseling van ideeën en informatie over investeringsplannen, vooruitzichten en markten voor specifieke goederen. Serieuze onderhandelingen tussen producenten en consumenten dienen te worden voortgezet, om te komen tot uitvoerbare en doelmatige internationale afspraken, waarbij rekening wordt gehouden met marktontwikkelingen, of om regelingen en studiegroepen in het leven te roepen. In dit verband moet de aandacht in het bijzonder uitgaan naar overeenkomsten op het gebied van cacao, koffie, suiker en tropisch hout. Het belang van internationale afspraken en overeenkomsten over grondstoffen wordt onderstreept. Tevens dient rekening te worden gehouden met arbeidsomstandigheden en -veiligheid, overdracht van technologie, diensten die samenhangen met de produktie, marketing en promotie van goederen, alsmede met milieu-overwegingen.

(b) Doorgaan met het toepassen van compensatiemechanismen voor tekorten op de betalingsbalans van ontwikkelingslanden, met het doel pogingen tot diversificatie te stimuleren;

(c) Op verzoek bijstand verlenen aan ontwikkelingslanden bij het opstellen en implementeren van handelsbeleid en bij het verzamelen en verwerken van informatie over markten;

(d) Inspanningen van ontwikkelingslanden steunen die leiden tot het opbouwen van het beleidskader en de infrastructuur die nodig zijn om de doelmatigheid van export en import te verbeteren.

(e) Initiatieven van ontwikkelingslanden steunen op het gebied van diversificatie, zowel op nationaal, regionaal als op internationaal niveau.

Middelen ter implementatie

(a) Financiering en kostenraming

2.17. Het secretariaat van de Conferentie schat dat voor de implementatie van de activiteiten van dit programmaterrein de internationale gemeenschap per jaar (1993-2000) een gemiddeld bedrag van circa $8,8 miljard ter beschikking zou moeten stellen, in de vorm van schenkingen of concessionele middelen. Deze ramingen zijn slechts indicaties voor de orde van grootte van de kosten, en zijn nog niet door de regeringen beoordeeld. De werkelijke kosten en financieringsvoorwaarden zullen, ook wanneer deze eventueel niet de vorm van zachte leningen aannemen, afhankelijk zijn van, onder andere, de specifieke strategieën en programma's die de regeringen zullen gaan implementeren.

(b) Vergroting van capaciteit

2.18. Bovengenoemde formele samenwerkingsactiviteiten hebben tot doel het vergroten van de nationale mogelijkheden voor het opzetten en implementeren van een grondstoffenbeleid, het gebruik en beheer van nationale grondstoffen en het verzamelen en verwerken van informatie over de markten.

B. Bevordering van wederzijdse ondersteuning tussen handel en milieu

Uitgangspunten

2.19. Milieubeleid en handelspolitiek dienen elkaar wederzijds te ondersteunen. Een open multilateraal handelsstelsel maakt een efficiënte allocatie en een doelbewust gebruik van grondstoffen mogelijk en draagt zo bij aan een groei van produktie en inkomsten en een afname van de druk op het milieu. Op deze wijze voorziet het in de additionele middelen die nodig zijn voor economische groei en ontwikkeling, en voor een betere bescherming van het milieu. Aan de andere kant verschaft een gezond milieu de ecologische en andersoortige hulpbronnen die nodig zijn voor een ononderbroken groei, en vormt het de basis voor een aanhoudende groei van de handel. Een open, multilateraal handelsstelsel dat wordt ondersteund door de toepassing van een gezond milieubeleid, zou een positief effect op het milieu hebben en bijdragen tot duurzame ontwikkeling.

2.20. De internationale samenwerking op milieugebied neemt toe, en in een aantal gevallen hebben handelsbepalingen in multilaterale milieuverdragen een rol gespeeld bij het aanpakken van mondiale milieuproblemen. Handelsmaatregelen zijn in een aantal bijzondere gevallen waar dit nodig werd geacht aangewend om de effectiviteit van milieuwetgeving bij de bescherming van het milieu te vergroten. Dergelijke wetgeving dient aan te grijpen bij de bron van de oorzaken van de achteruitgang van het milieu zodat dit niet leidt tot onrechtvaardige handelsbeperkingen. Het is een uitdaging, ervoor te zorgen dat handelspolitiek en milieubeleid op elkaar zijn afgestemd en het proces van duurzame ontwikkeling versterken. Tegelijk dient men er bij stil te staan dat milieunormen zoals die gelden in ontwikkelde landen, tot onverantwoord hoge sociale en economische kosten kunnen leiden in ontwikkelingslanden.

Doelstellingen

2.21. Regeringen dienen er naar te streven de volgende doelstellingen te verwezenlijken met behulp van de desbetreffende multilaterale overlegorganen, waaronder de GATT, UNCTAD en andere internationale organisaties:

(a) Het bevorderen van de wederzijdse ondersteuning van handelspolitiek en milieubeleid, in het belang van duurzame ontwikkeling;

(b) Het verduidelijken van de rol van de GATT, UNCTAD en andere internationale organisaties op het gebied van de handels- en milieuproblematiek, waar nodig met inbegrip van bemiddelingsprocedures en geschillenbeslechting;

(c) Het stimuleren van de internationale produktiviteit en concurrentie, en het aanmoedigen van de industrie tot het spelen van een constructieve rol op het gebied van milieu- en ontwikkelingsproblematiek.

Activiteiten

Het opstellen van een agenda voor milieu, handel en ontwikkeling

2.22. Regeringen dienen de GATT, UNCTAD en andere betrokken internationale en regionale economische instellingen aan te sporen tot het bestuderen van de volgende voorstellen en uitgangspunten, in overeenstemming met hun specifieke opdrachten en bevoegdheden:

(a) Het verrichten van passend onderzoek om een beter inzicht te verwerven in de verhouding tussen handel en milieu, met het oog op het bevorderen van duurzame ontwikkeling;

(b) Het bevorderen van een aanzet tot een dialoog tussen groeperingen op het gebied van handel, economische ontwikkeling en milieu;

(c) In die gevallen waar handelsmaatregelen in relatie tot het milieu worden toegepast, zorgen voor doorzichtigheid en overeenstemming met internationale afspraken;

(d) Het aanpakken van de oorzaken van milieu- en ontwikkelingsproblemen bij de bron op een dusdanige wijze dat voorkomen wordt dat milieumaatregelen resulteren in onrechtvaardige handelsbeperkingen;

(e) Het vermijden van verstoring van de markt of afwijkende procedures als middel ter compensatie van kostenverschillen die voortvloeien uit verschillen in milieunormen en -bepalingen, aangezien een dergelijke toepassing zou kunnen leiden tot verstoringen van de handel en protectionistische tendensen zou kunnen versterken;

(f) Het vermijden van het risico dat milieubepalingen en -normen, waaronder die met betrekking tot gezondheid en veiligheid, gaan functioneren als middel tot willekeurige en niet te rechtvaardigen vormen van discriminatie, of als verkapte handelsbeperkingen;

(g) De waarborg dat zowel bij de toepassing van milieunormen als bij het doorvoeren van handelsmaatregelen rekening wordt gehouden met bijzondere omstandigheden die van invloed zijn op het milieubeleid en de handelspolitiekin de ontwikkelingslanden. Men dient zich te realiseren dat normen die in de hoogst ontwikkelde landen zinvol zijn, ongeschikt kunnen zijn voor ontwikkelingslanden en daar onverantwoord hoge sociale kosten met zich mee kunnen brengen;

(h) Het bevorderen van de deelname van ontwikkelingslanden aan multilaterale verdragen met behulp van instrumenten zoals speciale overgangsbepalingen;

(i) Het vermijden van eenzijdige maatregelen met betrekking tot milieuproblemen, wanneer deze vallen buiten de jurisdictie van het invoerende land. Milieumaatregelen gericht op grensoverschrijdende en mondiale milieuproblemen dienen, voor zover mogelijk, gebaseerd te worden op internationale consensus. Voor nationale maatregelen die bepaalde milieudoelstellingen trachten te verwezenlijken, kunnen handelsmaatregelen nodig zijn om ze doeltreffend te maken. Indien handelspolitieke maatregelen nodig worden geacht om het milieubeleid te ondersteunen, dan dienen er bepaalde principes en regels te worden gehanteerd. Hiertoe kunnen onder andere behoren het non-discriminatiebeginsel, het principe dat de gekozen handelsmaatregel de minst handelsbeperkende is waarmee de doelstellingen te realiseren zijn; de verplichting zorg te dragen voor doorzichtigheid in de toepassing van handelsmaatregelen in relatie tot het milieu en voor adequate bekendmaking van nationale bepalingen; en de verplichting aandacht te schenken aan de speciale voorwaarden en vereisten met betrekking tot de ontwikkeling van ontwikkelingslanden die zich bewegen in de richting van internationaal overeengekomen milieudoelstellingen;

(j) Het waar nodig bewerkstelligen van een grotere nauwkeurigheid en duidelijkheid met betrekking tot de samenhang tussen bepalingen van de GATT en multilaterale maatregelen op milieugebied;

(k) Het creëren van inspraakprocedures bij het opstellen van, onderhandelen over en implementeren van handelsbeleid, om zodoende te komen tot een toenemende duidelijkheid, met inachtneming van de specifieke kenmerken van een land;

(l) Het door middel van milieubeleid scheppen van een wettelijk en institutioneel kader dat het mogelijk maakt in te spelen op nieuwe behoeften op het gebied van milieubescherming, die kunnen voortvloeien uit veranderingen in produktie en uit handelsspecialisatie.

C. Verschaffing van adequate financieringsbronnen aan ontwikkelingslanden