[Menu] [dDH]

Hope on the Balkans: Reports 1997
Een Servisch ontwaken?

Eind december zoefde de groene Tilburg ZaMir Diesel voor de zevende keer dat jaar vol contrabande naar de Balkan. Een tweekoppig Amerikaans-Nederlandse combinatie van Tilburg ZaMir en Pax Christi International bezocht ondermeer de studenten die vorig jaar de aanzet gaven tot de maandenlange demonstraties in de straten van Belgrado. De bevindingen van Edwin Mermans en Maryanne Yerkes op zoek naar beweging onder 't oppervlak in een Belgrado dat zich opmaakt voor een vrolijke jaarwisseling.

Getrokken door die eeuwige, al dan niet latente, verliefdheid op verkeerde personen, steden en landen voerde de reis over de makkelijk te nemen grenzen van Europa naar Belgrado. Naast dit lot deelden Maryanne en ik tot onze schrik tal van bekenden in Belgrado. Het wereldje van activisten is als vanouds schrikbarend klein en iedereen treft elkaar overal; Jelena Santic ontving de Pax Christi International vredesprijs en haar huis is vanouds dé Tilburg ZaMir uitvalsbasis. Van hieruit gaan we bellen. We hebben computers, cash en breiwol af te leveren en gesprekken te voeren. Alexander Jankovic is snel gevonden. Iedereen kent Alexander Jankovic alias Aca. Als organisatie-talent speelt hij met zijn 'Student Union Support Center' een vooraanstaande rol in het ondersteunen van de studentenbonden en het onderhouden van buitenlandse contacten. Student-activisten noemden Aca eerder al hun grote voorbeeld door zijn tomeloze energie en zijn vaardigheid overal zaken te kunnen regelen en deuren te openen. Hij is een beetje de Che Guevara van de Belgradose studenten. We treffen elkaar in Pizzeria M. First things first; toegangsbewijzen voor het nieuwjaarsfeest van de 'Student Union' in een sfeervolle 'Underground' setting worden geregeld.

We spreken met Zoran Nikolic (23), student wiskunde en coördinator van de 'Student Union'. Samen met collega's en computers zit hij opeengepakt in de catacomben van de faculteit voor wis- en natuurkunde. De 'Student Union' is vooral actief op het basisniveau in de faculteiten. Volgens Nikolic is dit momenteel de enige plek waar echt invloed is op te bouwen. Niet veel meer dan het kweken van een draagvlak voor een meer democratische attitude in de samenleving. De concrete activiteiten van de 'Student Union' lopen uiteen van het maken van bulletins, organiseren van debatten, acties voor vrouwenrechten, ecologische zaken en anti-racisme. Ook studentenfeesten zijn onlosmakelijk verbonden aan 't Belgradose studentenbestaan. Zoran vertelt over de organisatiestructuur van de Union. Er bestaat een overkoepelende Student Union Coordination Council. Hierin zijn zeven Belgradose faculteiten vertegenwoordigd en twee uit de provinciesteden Novi Sad en Kragujevac. Ook in andere Servische steden zoals Nis zijn studenten actief maar hebben zich niet verbonden aan deze koepel. Ondanks het eendrachtig gezamenlijk demonstreren bestaat er onder de Belgradose studenten geenszins overeenstemming over politieke en maatschappelijke doelstellingen. De 'Student Union' is als progressief en democratisch te betitelen maar er zijn interne discussies over de mate van onafhankelijkheid ten opzichte van oppositionele politieke partijen. Formeel staat men strikt los van enig politieke stroming. Markant is echter de aanwezigheid van studenten die we jaren geleden al troffen in de geledingen van Vesna Pesic' Civil Alliance, het Center for Antiwar Action en het ZaMir Transnational Network. Om 't wat complexer te maken bestaat er naast de Union een heus Studenten Parlement waarin bovendien de Student Union weer vertegenwoordigd is. De 'Student Union' is dus tegelijkertijd vakbond als fractie in het parlement. In het studentenparlement zijn ook studenten vertegenwoordigd die geassocieerd zijn met meer regeringsgezinde stromingen of organisaties met een nationalistisch karakter. De volgende verkiezingen voor het studentenparlement zullen in april plaatsvinden. De democratische 'Student Union' is nu de grootste fractie maar hoopt haar invloed binnen het studentenparlement verder te vergroten. Ondanks het ogenschijnlijk officiële karakter heeft het Studenten Parlement geen enkele status. Het wordt niet erkend door de autoriteiten en is officieel geen gesprekspartner voor de universiteitsbestuurders. Erkenning is dus - naast belangenbehartiging - sinds de demonstraties van vorig jaar een belangrijk strijdpunt.

Het ontwaken van Servië?

Zoals vele Belgradose burgers zijn de studenten zwaar teleurgesteld over het ineenstorten van de oppositionele Zajedno Coalitie en het gekonkel binnen de oppositie na afloop van de maandenlange demonstraties vorige winter. Tegen onze verwachting in denken de studenten echter tamelijk positief over het toegenomen politiek en maatschappelijk bewustzijn in de samenleving afgelopen jaar. Er wordt een enigszins rooskleurig beeld geschetst van de ontwikkelingen op termijn en de toegenomen kwetsbaarheid van Milosevic' regime. Vooral bij de studenten is de maatschappelijke bewustwording fors gegroeid. Nikolic reageert cynisch met de opmerking dat daarvóór, mede onder invloed van oorlog en sancties, de apathie en lethargie ook wel erg groot was. Tegelijkertijd is de bevolking positiever gaan denken over de activistische studenten. De onafhankelijke opstelling ten opzichte van de politieke oppositie en de creatieve en geweldloze manier van actie voeren heeft hen vorig jaar veel krediet opgeleverd.

Omdat een half jaar geleden de zaken ons door de Belgradoers aanzienlijk zwarter werden voorgesteld reageren we ongelovig op al dit gematigd positivisme. Het Servische Doornroosje zou nu dan zijn wakker gekust uit de kwade betovering van Milosevic? We krijgen de indruk dat iedere minuscule positieve ontwikkeling in de totaal verziekte Servische samenleving door de betrokkenen al snel als een hemels licht wordt ervaren. We vermoeden enig 'wishful thinking' bij onze gesprekspartners.
De opgewekte kijk op de zaak van de studenten krijgt echter later die week bijval van andere woordvoerders in Belgrado. Zowel Dubravka Velat, medewerkster van OXFAM als Aco Divac, projectmanager van het 'Center for the Development of the Non-profit Sector' constateren onafhankelijk van elkaar dat er na de demonstraties een nieuwe activische wind is opgestoken in Servië die niet alleen in Belgrado waait. Honderden nieuwe NGO's schoten afgelopen jaar als paddestoelen uit de grond. Oók in de voorheen Milosevic getrouwe Zuid-Servische steden. Het betreft vooral lokale groepen die actief zijn op 't gebied van mensenrechten, vluchtelingen, ecologie en vrouwenstrijd. 650 daarvan staan officieel geregistreerd en zijn in een overzichtelijke publicatie van het 'Center for the Development of the Non-profit Sector' bijeengebracht. Deze ontwikkeling wordt verklaard vanuit een omslag in het denken van veel burgers. Mensen hebben gemerkt dat de almacht van Milosevic en het regime niet onwankelbaar is, aldus Dubravka Velat. Ook de ontwikkelingen in Montenegro en Srpska Republika gaan niet aan de burgers voorbij. Ondanks diverse bevestigingen krijgen we niet volledig een vinger achter de objectiviteit van deze analyse. Onze scepsis over dit optimisme wordt verder nog gevoed door de ervaring dat de Servische oppositiepartijen en burgergroepen al jarenlang vooral uitblinken in het bestrijden van elkaar en zichzelf.

Als afsluiting van 't bezoek laden we de computers uit en beloven er weer meer. Bij de Student Union bestaan wachtlijsten voor het gebruik van de computers. Voor het redigeren en produceren van bulletins, schotschriften en agitprop, zowel op papier als in cyberspace, is iedere computer een godsgeschenk. Een deel van de oude Tilburg ZaMir computers zal worden opgewaardeerd met meer geheugenchips en wat al niet meer voor aansluiting op 't Internet.
We maken ons op voor 't feestelijk uitluiden van 1997. In het kielzog van Aca zijn niet zelden buitenlanders te vinden en ook nu, met 't feestgedruis voor de boeg, doken weer Hollanders op. Een Groningse AEGEE delegatie onderhoud al sinds december '96 warme betrekkingen met de Servische studenten en zijn ook nu van de partij. De nieuwjaarsnacht droeg de kolderiek euforische sfeer van Emir Kustorica's film 'Underground' en plaatste 't typisch Hollandse begrip 'gezelligheid' in een absurd kleinburgerlijk daglicht. Say what?

Edwin Mermans Tilburg ZaMir

[Menu] [dDH]