Hope on the Balkans: Reports 1996
Hardheaded Soul in Bosnië Herzegovina

---

Onlangs ging de rock formatie Hardheaded Soul naar Bosnie Herzegovina om een aantal concerten te geven, de situatie onder ogen te nemen en om te kijken wat een gewone sterveling nog kan doen nadat alles, zeg maar, naar de klote geschoten is en hoop onnodig lijkt.
Met een mentale voorbereiding van drie maanden en een telefoon rekening van 800 gulden rijker vertrekt de band met een complete backline inclusief zanginstallatie naar Sarajevo. Met als doel het definiëren en ondersteunen wat positief is, en een beetje in balans komen met ons eigen geweten. Hieronder volgt een redelijk beknopt verslag van deze Tour de Balkan. Veel intensiever als ooit verteld kan worden. Veel beter als ooit beschreven kan worden.

Ons doel wacht. De klok tikt alles verder het verleden in en wij rijden verder in de volgende dag in. Tot diep in de nacht rijden we door tot voorbij Knin in de Krajina. Een half opgeknapte omgeving waar het er redelijk normaal en opgeknapt uit lijkt te zien. Slechts het feit dat hier de afgelopen jaren verschillende volksverhuizingen hebben plaats gevonden creëert een rare sfeer. De Butthole Surfers zijn in the air en stuwen ons over de donkere wegen. Al zo'n 10 platen intensief en ook deze doet je eerst aan het denken zetten voordat het genieten is. 'Take me, break me, tell me a good one and maybe I'll cry.' We slapen bij een groot meer. Er ligt een verlaten en kapotgeschoten dorp op een schiereiland- achtige punt in het meer. We veronderstellen dat dit een ideaal dorp was de gehele omgeving te laten weten wie er niet gewenst zijn. Je verjaagt er zo 30 en er vluchten er duizend. We slapen weinig en rijden door. De Koratisch-Bosnische grens is zoals iedere andere grens die we tegen komen van Eindhoven tot Sarajevo. Ongeïnteresseerde c/q argwanende blikken en veel zonnebrillen. En als we vertellen dat we naar Sarajevo gaan zie je ze iedere keer denken; Nou, ga dan!
We maken een tussenstop in Mostar. Via Press Now en War Child komen we bij Mladi Most in West Moster en uiteindelijk krijgen we (via Eindhoven en Koper) een fax van een Oostenrijkse NGO genaamd Mostar Link. We leveren een stapel posters af en zijn zeker van een optreden volgende week. We leren een beetje meer over de stad. West = kroatisch, Oost = bosnisch. De rivier de Neretva, die in een 20 meter diepe canyon midden door de stad loopt is niet de grens maar ligt in bosnisch gedeelte. De grens ligt 50 met er verderop en vertaald zich in totaal kapot geschoten huizenblokken. De brug is kopotgeschoten door kroaten en dat is weer betaald door de BBC, in ruil voor informatie omtrent het tijdstip waarop het een en ander gaat gebeuren. In het kroatisch gedeelte is niet veel te doen. Er wonen voornamelijk technocraten, soldaten en stemvee, vluchtelingen uit andere delen van het land. Lokalen hebben veel angst en problemen om de scheidslijn over te gaan. We bekijken het gloednieuwe Omladinski Club, het jeugdcultuu rhuis vlak bij de scheidslijn. Gebouwd met EU geld. Een van de bruggen is volledig nagemaakt maar de plaatselijke bevolking durft er niet over. 'I'm sure the architect is glad with it'. De helper in het nou gedreven door z'n eigen onnozelheid. We ontdekken luchtige vormen van cynisme en dit stemt goed want echt koud kunnen dit soort miskleunen je niet laten.
Later misschien meer over deze stad waar iedereen zich mee bemoeit. Morgen spelen we in Sarajevo en vanavond moeten we nog wat reclame maken op de radio. Rock & Roll is pas voorbij als het helemaal dood is. En tot die tijd bruist het en druist het en moeten alle manieren beproeft worden om het succes ze groot mogelijk te maken.

Het is zaterdag middag en naderen Sarajevo. Duidelijk bewust van het feit dat we een vrije stad in rijden, zoals we wel vaker doen. Bewust van het feit dat wij de destructie alleen maar zien terwijl de inwoners van deze stad het hebben zien gebeuren. Het gebouw van Oslobodjenje, de krant die in de kelders is doorgegaan, ligt totaal in puin en werd 'wereldberoemd'. We zien bijna alleen maar resultaten van dit absurde exces maar we zoeken het leven. We bellen ons contact persoon bij de OSVE, de organisatie die de verkiezingen in Bosnia Herzegovina voorbereid en waar we heel vriendelijk behandeld worden, maar Enes is niet thuis. We besluiten maar meteen door te rijden naar de stad voor een bakkie koffie. De barkeeper is al snel duidelijk. Nu is de juiste tijd voor the good things in life. Met alle respect voor de koffie word deze terzijde geschoven en drinken Stock brandy met cola. Totdat we niet meer kunnen.

We vinden Enes, Bure oftewel Tonnetje voor vrienden, de zanger van Sikter en aanwezig bij het Sarajevo Festival Emsamble dat vorig jaar een tijd in Nederland vertoefde en ook in 2B speelde voordat ze met de Italiaanse ster Vasco Rossi in het AC Milan stadion speelde. We komen aan op ons slaap adres, Bridge of Peace. In een ruim appartement snort de computer met E mail, werkt de printer nog maar net en komen regelmatig mensen over de vloer om even wat uit te werken. Tilburg Zamir heeft recentelijk een lading spullen achtergelaten die wachten om gebruikt te worden. Bridge of Peace is een kleine en jonge organisatie die probeert projecten voor kinderen op te zetten. Daarnaast ondersteunen ze kunstenaars, artiesten en dergelijke. Iedereen moet betalen voor accommodatie in Sarajevo en wij zijn blij dat ons geld goed terecht komt. We hebben een fantastische tijd met Nedim alias Pelda, Ajla en hun gast George. Wel zien we hoe langzaam lokale mensen werken omdat ze constant afgeleid zijn. Is er dan toch sprake van een vorm van collectief trauma?

Het is zondag ochtend en we gaan de stad in om leven tegen te komen. Godverdomme zeg, wat vinden we veel. duizenden mensen lopen op straat van het mooie weer te genieten, terrasjes zitten vol en langs de randen van de parken zitten jongeren. Uiteindelijk wachten we bij de club en twee jochies van een jaar of acht voetballen mee. Uiterst gedreven maar ook vol belangstelling voor andere zaken en goed gehumeurd duiken ze in het spel en schieten de bal keihard iedere richting op. Een paar oude mannen verderop de we zien als de bal weer een over de straat vliegt, wenken ons om bij hun te komen voetballen, dan kunnen ze het ook zien. De kinderen in Sarajevo zijn duidelijk anders dan in Mostar. Sarajevo ademt ook duidelijk anders. Het is eigenlijk de enigste stad in Bosnie en het is altijd al een symbool van tolerantie geweest. Een stad met bijzondere eigenschappen. Maar ook nu, na vier verschrikkelijk lange en bittere jaren, heerst dit gevoel nog en dat vind ik verbazingwekkend goed. Een zekere trots op de eigen tolerantie is best wel terecht.
We wachten dus bij Kuk club. Een club die onderdeel is van de medische faculteit en de ruimte lijkt ook verdacht veel op een mortuarium. Voor de oorlog bestond deze club ook maar na een impasse word het nu gerund door een paar studenten, die zeggenschap hebben, en een engelse organisatie genaamd The Serious Road Trip, die van hieruit concerten, workshops en opname mogelijkheden bied. Dit onder de naam The Kuk project.

The Serious Road Trip is serious, professioneel, erg bij de les, achterdochtig en open van geest. Ze hebben programma, een wagenpark waarmee ze 2700 kinderen in het noorden van Bosnie voeden, ruimte om te werken, vertalers, communicatie middelen, geven les aan de muziekschool en zijn betrokken bij een projecten in een psychiatrische inrichting en een ziekenhuis voor doven, blinden en getraumatiseerde kinderen. Uiteindelijk werden we door Simon Glinn (I'm here cause no-one bothers me when I smoke a hundred sigarets a day), medewerker van TSRT, uitgenodigd mee te gaan naar Pazaric en een concert te geven in deze inrichting, bewoond door psychiatrische patiënten, oorlogs trauma slachtoffers, wezen, autisticy en wat er verder nog bij elkaar gestopt kan worden. Zowel voor ons als voor hem een risico. Als het niet goed gaat kan er ook al snel veel fout gaan. The Serious Road Trip bezoekt deze kliniek nu bijna vier maanden. Aanvankelijk was de situatie erbarmelijk. Tijdens de oorlog stierven 150 van de 420 patiënten door honger. Hun graven staan achter in de tuin. Die ene dokter die er was is Servier en heeft bij de lokale autoriteiten geheel niets in te brengen. Het kleine beetje geld dat er was werd uitgegeven aan bewakers om de patiënten met een knuppel op afstand te houden. Nu TSRT regelmatig komen zijn de bewakers ontslagen, is er een beetje eten en vermaak, kunnen patiënten weer hun eigen rotzooi opruimen, er is een beetje geld via de wereldbank gekomen en er zijn een drietal Bosniers die meegaan met TSRT di e in de toekomst misschien Pazaric onder de hoede zullen nemen. De indrukken voor ons, als doordrenkte underground muzikanten, zijn eigenlijk te veelzijdig om sowieso aan te beginnen op te schrijven. Je zou kunnen zeggen: Succes bij binnenkomst, alleen maar happiness totdat we weer buiten de poort waren. Grandioos werk!!!

Boulevard Marshall Toto is overvol. Iedere avond lopen duizenden mensen te genieten van het weer en de vrijheid. Rond 10 uur is het spitsuur, om elf uur gaat de avondklok in. Hier valt wel mee te sjoemelen maar vooral ook uit respect voor de lokale bevolking houden we ons hier heel redelijk aan. Alleen een van de avonden bij Radio Zid loopt uit en we besluiten in het appartement van Simon dronken te worden. Radio Zid overigens is al redelijk bekent, dacht ik zo. Als onafhankelijk radiostation in het midden van de oorlog begonnen met muziek en onafhankelijke berichtgeving. Hoogst elementaire instrumenten nu er iets meer vrede heerst. Radio Zid (radio Muur) heeft de CD Rock Under Siege uitgebracht, in samenwerking met SPN. Als alles naar wens verloopt zal er in het najaar een tweede CD verschijnen met daarop de meest huidige stand van zaken op rock gebied in Sarajevo. Volgens TSRT zijn er 35 rock bands in Sarajevo. Radio Zid en andere onafhankelijke media in Bosnie Herzegovina zijn uiterst belangrijk voor de toekomst en de vrede. Je kunt meer informatie over onafhankelijke media krijgen via Press Now.

Dinsdag bezoeken we de muziekschool, leveren een tas met instrumenten, stokken en onderdelen af en spelen een sessie. Helaas zijn we niet in staat om de dagen voorafgaand aan deze sessie een aantal muzikanten warm genoeg te maken om mee te doen. Alle ideeën werken langzaam in Sarajevo en de opkomst is laag. De sfeer daarentegen is erg goed. Op de muziekschool is er een discussie gaande of de school haar activiteiten moet uitbreiden zodat niet alleen de traditionele muziekles geven word maar ook modernere s tijlen. De sessie die we speelde help deze discussie hopelijk een beetje verder de goeie kant op. Zou wel te gek zijn natuurlijk.

Goran, future kid, 19 jaar oud en gitarist van Ricochet, loodst ons door diverse delen van de stad. We vertellen hem dat we niet voor de destructie komen maar graag plaatsen zouden willen zien waar geleefd word. We rijden langs een veld waar een oude man alleen begonnen is zijn huis op te bouwen, We zien een uiterst gekleurde markt midden tussen de zwartgeblakerde flats. Alle kinderspeelplaatsen zijn vol en de babyboom moet nog beginnen. We vinden zelfs een speelveld vol met cirkeltjes van papier wat blijk t te zijn het vernietigde geld van wat vroeger Joegoslavië heette. Een geplande video clip loopt letterlijk in het water als de eerste onweersbuien losbarsten. Onze papieren sneeuw veranderd in klonten, and your money is a monster.

Een concert in de lokale club Obala gaat niet door. Allereerst duurt het twee dagen voordat we echt contact krijgen. De resterende anderhalve dag zijn niet genoeg om de leraren van de school voor drama, waar Obala deel van uitmaakt, te overtuigen. Uiteindelijk draaien we de video van Pazaric en de 25 mensen die er zijn vermaken zich geweldig. Daarnaast heerst er een sfeer van "jammer dat ze toch niet gespeeld hebben'. We beschouwen dit als uiterste haalbaar en zijn content.

En zo verlaten na 5 dagen Sarajevo, alsof het 5 uur was. We gaan terug naar Mostar. Op het plein achter het jeugdhuis spelen tientallen kinderen. Een poging een aantal van hen bij de auto weg te houden door middel van een pot drop mislukt. De gene die de drop in handen krijgt speert 'm er tussen uit. Andere blijven bij de auto hangen. 'Maffia, maffia' roepen ze de hele tijd. We vinden niet veel rust maar dat maakt niet uit. We hadden dit al vernomen van Jambe Kahn. Het open air concert word bezocht door 150 jongeren. Een nederlandse vrijwilliger en een paar Oostenrijkers, die hier hun vervangende dienst doen, zorgen voor slaapplaats en helpen ons uiteindelijk nog aan een concert in Dubrovnik. Het leven gaat overduidelijk verder. Mo Selection, de plaatselijk rock helden en de internationale vrijwilligers vertellen ons over de stad en de club. "Helaas dat het contract niet waterdicht was en deze ruimte volgend jaar als radio en tv station dienst zal doen. Iets wat met de kinderschool al gebeurde voordat die o pen ging." De Oostenrijkse vrijwilligers, die hier vervangende dienstplicht doen vertellen: "Er werken 100 NGO's in Mostar en de verwachting is dat er binnen een half jaar nog een tiental organisaties geld zullen vinden om een team uit te sturen."

Ook zien we nog een theaterstuk van het Jeugdtheater van Mostar. Pax Bosnensis. Een hels spel met figuurlijke vertellingen uit de oorlog. Al meer dan een jaar spelen ze dit stuk met grote regelmaat in geheel Bosnie en ook in het buitenland tot aan Liverpool toe. Ik sta paf vanwege hun doorzettingsvermogen. Binnen een uur komen alle gruwelen naar boven. Gruwelen die ze zelf aan den lijve hebben moeten ondervinden. Het zou fantastisch zijn hier meer van te horen in Nederland. Moster zit dus vol met EU politie, IFOR troepen, NGO's en dergelijke en we spraken nog met een nederlandse marechaussee als we in hotel Ero een paar biertjes gaan kopen. Allereerst een te strakke Spaanse macho majoor en toen een te nette Deen totdat deze versufte sukkel in de buurt van de bar verscheen, maar hij had nog niet eens van Omladinski Club gehoord. Toch het enigste gebouw dat rechtop staat en waar geen kogelgat te vinden is. We spreken nog met de bosnische politie nadat een paar opgefokte kroaten een tas met fotomateriaal en paspoort in een veldje gooit met de waarschuwing erbij dat het een mijnen veld is. Spaanse, Franse en nederlandse politie bekijken de situatie. Men stelt voor het veldje mijnen vrij te maken. Totdat blijkt dat de tas aan een punt van het bijna vergane bushokje hangt. Het lot speelt een lullig spel met dat veldje. Na twee dagen vertrekken we uit Mostar, een provincie stad in Bosnie, niet te vergelijken met Sarajevo. De splitsing tussen hen die samenwerken is hier nog compleet. Inmiddels zijn de verkiezingen geweest en de uitslag, volgens etnische lijnen verlopen zoals verwacht, word door de kroaten volledig eigenzinnig geïnterpreteerd. En weer gaan we van Status Quo naar Status Quo.... Hoeveel tijd krijgen ze nog om hun verschillen en overeenkomsten weer te laten versmelten met elkaar? Hoeveel verschillen zijn er wel niet?

Zo rijden we verder. De laatste zeven concerten van onze toer spelen zich grotendeels af in Kroatie. Wij allen hebben het idee dat we hier minder welkom zijn. Niet zozeer daar waar we spelen maar wel in het algemeen. We hebben de lessen geleerd en weten dat de kroaten de vuilste dingen hebben uitgevreten in de oorlog. De regering is van oud fascistisch moralistisch gehalte en dankt haar machtsbasis alleen maar aan de oorlog en de verdeel en heers praktijken van de regering. Tudjman (en Milosevic) zijn grotere schurken dan Karadzic en Mladic. Misschien dat de internationale gemeenschap er daarom niet aan wil. Maar tijdens dit bezoek aan Kroatie word het ons meer en meer duidelijk dat de jeugd in Kroatie snakt naar een beetje lucht. De huidige regering en de oudere generatie hebben zich weer vastgepind op de haat en de jongeren staan machteloos. In de steden waar de oorlog 'niet is geweest', In Split is de eerste hash en spelen we in een semi afgehuurde disco twee sets, Rijeka wacht iedereen en in Pula, Istri e, stroomt revolutionair bloed terwijl de mensen worden uitgeknepen, beslissingen voor herstelwerkzaamheden worden alleen gemaakt in de vorm van een deal. Het oppositieblad Feral Tribune, met Tudjman in een concentratiekamp op de voorpagina, kan niet in Split gedrukt worden maar in Pula of Rijeka. In Pula stemde nog geen 10% op Tudjman. Gevolg was dat de status van provincie hoofdstad naar een verderop gelegen dorp verplaatst werd, en er dus enkele honderden werkelozen bij kwamen, en de invloed van de burgers verdween. Dat Pula een nieuwe politiechef kreeg, een gestaalde man uit Osijek, en de controles verder opgevoerd werden. De jongeren van Pula zijn totaal gedeprimeerd en de vraag hoe lang zal het nog gaan duren voordat er weer frisse wind waait door de hoofden van de mensen.
Met gemengde gevoelens gaan we naar huis. We zijn ontzettend blij dat we de mensen hebben gezien die we graag tegen wilde komen. We zijn reuze blij hen een beetje support te kunnen geven maar wat wij doen is zo weinig. We hebben een aantal kleine projecten opgezet die de situatie daar een beetje stimuleren maar deze projecten zijn op hele kleine, persoonlijke schaal. We komen thuis is een vorm van choq. Het lijkt wel of er hier een immense windstilte heerst. Is dit rust of stilte voor een storm?
Twee maanden later krijg ik een stenciltje onder me neus geduwd dat afkomstig is van Sarajevo Mix en ik snap dingen veel beter.

Dit artikel kan veel langer worden. Maar stel ik voor aan iedereen die interesse heeft om naar Bosnië Herzegovina te gaan of er iets zinnigs mee te doen, daarmee aan te vangen. Schroom niet je wildste ideeën uit te voeren.

Met de groeten,

HARDHEADED SOUL