____
'WIL JE MEER, NEEM DAN MINDER'
Interview over spiritualiteit - door: Gie Goris
gulzigheid - taboes en vieren - mensen en bomen - vrouwen baren leven - scheiden doet lijden
"Ik ben opgeleid als fysicus. Voor mij bestond de wereld uit atomen, moleculen en elektronen", zegt Vandana Shiva. Zij is een veelzijdig iemand, maar vooral een gedreven vertegenwoordigster van het leven in zijn meest volle betekenis. "Door me in te zetten voor de milieubeweging ontmoette ik gemeenschappen, die de wereld zagen als één geheel door energie geladen, door krachten bevolkt. In de bomen, in de rivieren, in het gras, in de velden ervoeren zij bovenmenselijke krachten, die ze Shakti noemen of Prakriti: de godinnen van de schepping. Ik ging er mezelf heel klein door voelen, omdat ik me moest meten met die levende kracht in de natuur.
Ik voel me vaak bewogen door een kracht die groter is dan mezelf en die toch in mij woont. Deze kracht hangt niet af van structuren of organisaties, het is een onafhankelijke kracht. Dát is de kracht van Prakriti.
Grenzen aan de gulzigheid
Er zijn twee zaken waarvan we dachten dat ze overbodig waren, maar waarvan we nu moeten toegeven dat ze van levensbelang zijn. Allereerst moeten we opnieuw het heilige erkennen, wat fundamenteel neerkomt op het erkennen van grenzen. Heilig betekent: overschrijd deze grenzen niet. Het heilige woud is het woud dat zegt: 'Kap mijn bomen niet'. De heilige vijver die zegt: 'Vervuil mijn water niet.' Het heilige zaad dat zegt: 'Zet geen prijs op mij, ik ben een geschenk.' Grenzen stellen aan de menselijke gulzigheid is zonder twijfel een deel van de spiritualiteit die we nodig hebben. We moeten opnieuw leren neen te zeggen.
De tweede behoefte aan herbronning betreft het verwerpen van de scheiding tussen lichaam en geest. Die scheiding heeft immers geleid tot het splitsen van geest en verstand, waarna de geest verdween. En met geest bedoel ik het appèl binnen in ons waardoor we de energie krijgen om ons in te zetten. Ik ga ervan uit dat de mens verbonden moet zijn met het essentiële in zichzelf. Om tot seksuele activiteit te komen, om het dagelijkse werk van samenleven met anderen aan te kunnen, heb je meer nodig dan louter lichamen. Dat beetje extra kunnen we verschillende namen geven, maar laten wij het spiritualiteit noemen. Het stelt ons in staat mee te voelen met de anderen. Het stelt ons in staat gezond te blijven midden in de meest waanzinnige omgeving. Het welt op uit een diepe bron, het vernieuwt onze energie. Zonder deze geest is menselijk overleven onmogelijk. Zonder spiritualiteit worden we destructief, voor onszelf en voor anderen.
Taboes en vieren
Spiritualiteit betekent de noodzaak van taboes erkennen. Het is het verhaal van Adam en Eva die de vrucht van de boom der kennis niet mochten plukken. Het boek Genesis beschrijft er de negatieve kant van. Positief komt het neer op een houding van: wil je meer, neem dan minder. Voor zo'n houding heb je geest nodig. En die komt alleen voort uit een dieper begrip van wie je bent en wat het leven voor jou betekent. Dat betekent dus ook het vieren van de overvloed die aanwezig is. Begrenzing en feestelijke beleving, dat zou een goede formulering zijn van wat ik bedoel met spiritualiteit.
Ik geloof dat er nog nooit zo'n grote nood aan spiritualiteit bestaan heeft als vandaag. Ik maak ook momenten mee waarop geen enkel systeem mij steunt om verder te gaan. Wanneer alleen een innerlijke dynamiek me behoedt voor ineenstorting, besef ik wat me in leven houdt. Dat zijn momenten waarop Shakti tastbaar wordt. Geld drijft me niet, macht drijft me niet, ik word gedreven door een innerlijk gevoel van vieren, door dat eindeloze proces van verjonging dat we niet onder controle hebben. We kunnen het enkel toelaten, onszelf erdoor laten meenemen en ervan genieten.
Ik denk dat spiritualiteit uiteindelijk betekent dat ieder mens een identiteit krijgt die verder gaat dan wat de wereld hem vandaag biedt. Mensen mogen vandaag slechts individuele atomen zijn die voortdurend tegen elkaar aanbotsen. Dat is onaanvaardbaar. De voortschrijdende individualisering is destructief voor individu en maatschappij. Tegelijk moet ik zeggen dat totale individualisering nooit slaagt, aangezien elk individu een collectief geheugen meedraagt. Juist door te ontkennen dat zo'n collectief geheugen overleeft, ontstaat de grofste misgroei.
Mensen en bomen: één front
Soms stelt men het ook voor, alsof we moeten kiezen tussen mensen of bomen. Dat soort keuze bestaat niet. Niemand kan zich bezighouden alleen met het gevecht voor het behoud van bomen. Het gaat steeds om de vraag wie waarvoor en hoe bomen zal gebruiken. Voeg daarbij nog: hoelang kan men bomen gebruiken, en het plaatje is compleet. Natuurlijk is een plank die gezaagd wordt op een lokaal beheerde zagerij net zo goed een boom geweest als één die van een industrieel concern komt. Een zagerij lust altijd meer bomen en daarom is het een verkeerd economisch project op plaatsen waar het woud al is uitgedund. Maar het is onzinnig te zeggen dat mensen geen brandhout mogen verzamelen in het woud of dat ze geen landbouw mogen bedrijven met groenbemesting. Ons ecologisch denken vertrekt vanuit het belang van mensen en beschermt daarom bomen, niet andersom. De oplossingen voor de problemen van mensen en die voor de bedreiging van de natuur lopen samen.
Het komt steeds neer op het basisprincipe: laat niet toe dat niet-lokale belangen lokale grondstoffen of hulpbronnen in handen krijgen. Want voor buitenstaanders is een boom, een vallei of een rivier niet meer dan een bron van winst. Van de overvloedige rijkdom die de natuur biedt, gebruiken buitenstaanders slechts één aspect: bomen worden gereduceerd tot pulp, valleien tot groene glooiingen voor golfterreinen, rivieren tot transportwegen. Het holisme van de ecologische strijd is juist gelegen in de erkenning van de veelheid en de veelzijdigheid die de natuur kenmerkt en de erkenning dat elk aspect nuttig is. We vechten ook vanuit het geloof dat mens en natuur niet tegengesteld zijn. En vooral: we zien de natuur als het fundament van elke produktiviteit.
Vrouwen baren leven, mannen niet
Evenwicht en samenspel zijn ook van doorslaggevend belang voor de manier waarop mensen leven. Het mannelijke én het vrouwelijke samen kunnen een geweldige kracht voortbrengen. Apart kunnen ze elk enorm destructief zijn. Het is het verschil tussen kracht in zijn scheppende vorm en kracht in zijn vernietigende vorm. In zijn creatieve vorm komt kracht voort uit evenwicht en uit beheersing. Waar geen beheersing bestaat, groeit vernietiging.
De zorg voor het leven is binnen de patriarchale cultuur overgelaten aan vrouwen. Mannen hebben zich daaraan onttrokken. Daarom weten vrouwen zo trefzeker wanneer het overlevingssysteem bedreigd wordt. Het is altijd hun domein geweest. En dat is niet op de eerste plaats biologisch bepaald, het zijn niet de vrouwelijke genen die zeggen dat zij voor de natuur of voor de kinderen moeten zorgen en mannen niet. Als mannen op dezelfde manier verantwoordelijk waren voor het leven, dan zouden ze ook gelijkwaardig reageren als dat leven bedreigd wordt. Dat zie ik bij de inheemse volkeren. Mannen en vrouwen delen daar de zorg voor het leven.
Ik probeer wel om mannen te veranderen. Maar ik merk dat mannen daardoor onzeker worden. En mannelijke onzekerheid is vreselijk destructief. Een vrouw die onzeker is, krimpt. Een onzekere man valt aan.
Scheiden doet lijden
De meest vernietigende ziekte van onze tijd is separatisme: scheiden en onderscheiden. De positieve wetenschap deed met het scheidingsprincipe zijn voordeel. Sinds Descartes willen filosofen alles (onder)scheiden. Ook politici geloven dat het scheiden van mensen een oplossing is. Voor mij is separatisme een probleem, geen overwinning. Kijk naar Joegoslavië, naar Punjab of Kashmir.
Overal zien we de vernietigende kracht van de scheiding aan het werk. Toch geef ik niet op. Elke kleine overwinning op de vernietiging vier ik. Ik heb geleerd dat het niet waar is dat de mens alles onder controle heeft. Dat is goed nieuws, omdat de gecontroleerde wereld van kwaad naar erger voert, terwijl de ongecontroleerde wereld groeit en bloeit. Alle pogingen om de wereld mechanisch te maken, falen. Gelukkig."
Verantwoording
Dit interview van Gie Goris met Vandana Shiva verscheen september 1993 in BijEEN.
* *
*
Verder naar het volgende hoofdstuk >>
<< Terug naar het begin van dit hoofdstuk.
Naar de inhoudsopgave van het boek.
Shiva: 'Onze dieren zijn als onze familieleden'
Reacties graag naar: jpsmit@xs4all.nl
_