[Duurzaamlijst] armoede

[Henk Hogeboom van Buggenum - Stichting Teilhard de Chardin <sttdc@worldonline.nl>]

Beste mensen, 

Hieronder stuur ik jullie een uitgebreide recensie van het boek "Het 
mysterie van het kapitaal", van de Peruaanse econoom Hernando de 
Soto. Het behandelt belangrijke oorzaken van armoede in landen van de Derde
Wereld en die onder voormalig communistisch bewind. Omdat ik daarvoor meer
aandacht wil, heb ik de recensie ook in het Engels op onze homepage gezet.
Druk op regeringen door massale 
publicaties kan wellicht ertoe bijdragen, dat men aan de genoemde 
oorzaken gaat werken. 

Overigens: De Soto zal van 21-23 mei in Nederland zijn, op uitnodiging 
van de UvA voor een lezing. 

Hernando de Soto: HET MYSTERIE VAN HET KAPITAAL - WAAROM KAPITALISME ZO'N
SUCCES IS IN HET WESTEN, MAAR FAALT IN DE REST VAN DE WERELD - Uitg. Het
Spectrum 2000 - 39,50 

Door: Henk Hogeboom van Buggenum 

De Peruaanse econoom Hernando de Soto schrijft met een groep van honderd
wetenschappers jarenlang onderzoek te hebben gedaan naar de 
bezitsverhoudingen in de ontwikkelingslanden en in de voormalig 
communistische landen. Hij heeft daarbij onomstotelijk aangetoond, dat de
grote massa van de armen in die landen over veel meer bezit beschikt dan
men geneigd is aan te nemen. Dit bezit wordt echter slechts erkend door de
mensen uit de onmiddellijke omgeving. Het is met andere woorden niet
geregistreerd, niet formeel gelegaliseerd. Dat laatste nu is van 
essentiële betekenis. Immers, alleen op grond van fundamentele 
eigendomsrechten is het mogelijk crediet, d..w.z. vertrouwen te
krijgen.Alleen bij credietwaardigheid kan bezit in kapitaal worden omgezet.
Het is verkeerd te denken, dat kapitaal synoniem is met het loutere bezit
van bijvoorbeeld grond, huis of geld. Kapitaal is het vermogen om te
scheppen, te produceren, een meerwaarde te cre=EBren. Op grond en huis kan
men immers pas een lening krijgen als deze officieel kadastraal zijn
beschreven in een voor iedereen geldig systeem van eigendomsrechten.

Het hele boek draait om de centrale vaststelling, dat de armen heel wat 
bezitten, maar desalniettemin ondergekapitaliseerd zijn.  Zij hebben hun
bezit niet kunnen legaliseren. Hun bezit leeft niet, is niet creatief te
maken, is met andere woorden dood kapitaal.  Van de vijf miljoenensteden
Caïro, Lima, Manila, Mexico City, Porto Prince en omgeving werd de
hoeveelheid dood kapitaal in tabellen afge-drukt. Het beeld is onthutsend
duidelijk. Eén voorbeeld: In Caïro beschikken de armen over 241,4 miljard
Am. dollar aan dood kapitaal. Dit is 6 keer de waarde van alle spaargelden
en termijndeposito's bij de banken van Egypte, 30 keer de marktwaarde van
de 746 bedrijven die aan de beurs van Caïro staan genoteerd, 55 keer de
waarde van alle directe buitenlandse investeringen in Egypte tot 1996 en
116 keer de waarde van de staatsbedrijven die tussen 1992 en 1996 zijn
geprivatiseerd. Daarover beschikken die armen, maar ze kunnen er niets mee,
want het is informeel bezit. 92 % van alle bezittingen zijn niet zodanig
beschreven, dat zij als informatie voor gemeenten, planologen,
investeerders, credietverleners, banken,posterijen en andere bedrijven
toegankelijk zijn. 

Hoe dat komt? Daarvoor is slechts één oorzaak. Deze is voor alle 
continenten waar de onderzoekers hun oor bij de armen zelf te luisteren 
legden in wezen hetzelfde. De formele sector wordt gevormd door een rijke
bovenlaag, die via advokaten, notarissen, accountants en andere juridische
adviseurs hun belangen veiligstellen in de wirwar van bureaucratische
regelgeving. De onderzoekers stelden dat vast door de rol aan te nemen van
gewone burgers en na te gaan in hoeveel stappen iets bepaalds kon worden
gelegaliseerd.  Daarbij bleek, dat bijvoorbeeld op de Filipijnen gemiddeld
een weg van 168 stappen gedurende 13 tot maar liefst 25 jaar moest worden
afgelegd om het bezit van een huis te laten registreren. in Egypte  waren
77 stappen langs 31 kantoren nodig voor een bouw-vergunning. Op Haïti
duurde het 4.112 dagen na 111 bezoekjes aan instanties voor een officieel
verkoopcontract. Het zijn slechts enkele van de vele voorbeelden van 
complexe eigendomswetgeving. Deze slopende rechtsgang dwingt mensen tot 
illegaal, informeel handelen. Een cultuur met een overwegend arme 
bevolking laadt daarmee bovendien het odium op zich van inferioriteit. 

De oorzaak van armoede is echter beslist niet te vinden in de cultuur van
een volk. Daarover laat de schrijver geen twijfel bestaan. Aan de hand van
de geschiedenis van de Verenigde Staten, die 150 jaar geleden ook een
Derde-Wereldland waren, laat Hernando de Soto zien, hoe eigendomsrechten in
het Westen tot stand kwamen. Vrijwel niemand realiseert zich, dat deze in
Europa een relatief recent fenomeen zijn, veelal niet ouder dan ± 200 jaar.
In de meeste Westerse landen zijn de belangrijkste eigendomshervormingen
nog maar een eeuw geleden voltooid. In Japan zelfs pas 50 jaar geleden. Als
we op deze ontwikkeling terugkijken, zien we dat het hier geen kwestie van
technologische aard betrof, maar dat het een zaak was van geleidelijke
aanpassing. Enkele verlichte geesten gaven daartoe de aanzet. Op hun
initiatief werden wetten die onzinnig waren telkens een beetje meer
aangepast. Zo kwam van lieverlee een einde aan een praktijk van het
informeel handelen, dat een groot deel van de bevolking van de welvaart
uitsloot. Er  was eerder sprake van een onbewuste evolutie dan van bewuste
planning. 

Het is nieuw, wat de schrijver zichtbaar maakt. Namelijk, dat de oorzaak
van armoede in driekwart van de wereld thans grotendeels gelegen is in de
eigendomswetgeving. Hoe nieuw, bewijst het feit, dat hijzelf met zijn
instituut van weten-schappers nauwelijks organen in de wereld kon vinden,
die zich met deze problematiek bezighouden. Wat de Peruaanse econoom
duidelijk stelt is: De armen zijn het probleem niet, zij zijn juist de
oplossing voor het probleem. Men zou zich meer moeten openstellen voor hun
gebruiken, voor hun capaciteiten, hun zienswijze, hun wensen en de door hen
al gevonden wegen om deze te realiseren. Met andere woorden: men moet
vanonderop (bottom-up) de weg vergemakke-lijken om hun oplossingen te
legaliseren, zodat zij hun bezit via enkele stappen tot kapitaal kunnen
maken. Hun energie, die nu nog slechts gericht kan zijn op overleven (en
die dus gezien hun omstandigheden enorm moet zijn!), kan het land tot
welvaart brengen. In het Westen gebeurde dit niet zo lang geleden ook via
de invoering van betere eigendomswetgeving.  Er is in dat opzicht geen
sprake van enig cultureel verschil tussen ons en andere volkeren. 

Kunnen wij in het Westen rustig afwachten totdat de regeringen van 
ontwikkelingslanden tot het inzicht komen, dat zij zich moeten spiegelen
aan onze eigendomswetgeving? Bij de huidige snelheid waarmee het Westers
kapitalisme zich over de wereld uitbreidt, is dat niet in ons belang.
Immers, door de moderne media wordt het tot in de armste sloppenwijken
duidelijk hoe groot de invloed van het Westers kapitalisme is op regeringen
en de elites van hun landen. Met de nog steeds toenemende kloof tussen arm
en rijk nemen ook de frustraties toe. En Fernando de Soto, die zelf uit een
Derde-Wereldland komt, kan dan ook schrijven: 

"Intussen moet het nog steeds doordringen tot de bouwers van de 
globalisering, arrogant en dronken als ze zijn na hun overwinning op het
communisme, dat hun macro-economische hervormingen niet voldoende zijn.
Vergeet niet dat globalisering plaatsvindt, omdat ontwikkelingslanden en
voormalige communistische landen hun eens afgeschermde economieën openen,
hun munteenheden stabiliseren en regelgeving opstellen om de internationale
handel en investeringen te stimuleren. Dat is allemaal heel mooi. Maar wat
minder mooi is, is dat men bij deze hervormingen aanneemt dat alle burgers
al geïntegreerd zijn in het juridische systeem en hun bezit kunnen
gebruiken in een open markt. Maar dat is niet zo. De meeste mensen kunnen
niet meedoen in een expanderende markt omdat ze geen toegang hebben tot een
juridisch systeem van eigendomsrechten. Zolang het bezit van de meerderheid
niet goed is vastgelegd en in kaart is gebracht door een 
eigendomsbureaucratie is het onzichtbaar en onvruchtbaar in de markt.[...] 
De kapitalistische landen hebben het gereedschap van hun markteconomie 
bedacht voor landen waar de wet gesystematiseerd is, waar de burger 
omvattende systemen voor eigendomsrechten en efficiënte monetaire 
instituties en investe-ringsinstrumenten ter beschikking staan - maar dat
is in deze landen niet het geval. Het is een feit dat teveel beleidsmakers
het globaliseringsproces vanaf hun Olympus bekijken [...] Ze vergaten dat
mensen de echte dragers van verandering zijn. Ze vergaten naar de armen te
kijken[...] Economische hervormers hebben het thema bezit voor de armen
overgelaten aan het conservatieve juridische establish-ment, dat niet
geïnteresseerd is in het veranderen van de status quo.  Het bezit van de
meerderheid van hun burgers is daarom dood kapitaal gebleven dat vastzit in
de informele sector. Dat is de reden waarom de voorstanders van
globalisering en een vrije markt steeds vaker gezien worden als
zelfingenomen verdedigers van diegenen die de glazen stolp domineren[...]
In het Westen leven zij die het systeem niet aanvaarden in kleine 'enclaves
van armoede'. Ellende in ontwikkelingslanden en de voormalige
communistische landen is echter niet beperkt tot enclaves; het komt door de
hele maatschappij voor. De enige enclaves, die daar bestaan zijn de
enclaves van rijkdom[...] Maar informatie en communicatie worden steeds
algemener, zodat de armen steeds meer kennis krijgen over wat ze niet
hebben waardoor de bitterheid over de juridische apartheid wel moet
groeien. De mensen buiten de glazen stolp zullen tegen de status-quo
gemobiliseerd worden door mensen met een politieke agenda die gebaseerd is
op onvrede." (uit: p 214-217) 

Dat is een gevaar dat de mensheid als geheel bedreigt. Het is dan ook goed,
dat  door dit boek wordt gesignaleerd in welke richting er naar oplossingen
moet worden gezocht. Voor alle organisaties die werkzaam zijn op het gebied
van ontwikkeling en voor alle ge=EFnteresseerden daarin is het boek dan ook
een 'must'. 

Henk J. Hogeboom van Buggenum 
Foundation Teilhard de Chardin - Netherlands 
Op de Wieken 5 
NL-1852 BS  HEILOO 
tel. (00)31-(0)72 533 2690 
e-mail: sttdc@worldonline.nl 
web-site: http://home.worldonline.nl/~sttdc 
          http://www.teilharddechardin.nl/ 


--------------------------------------------
Foundation Teilhard de Chardin - Netherlands
Henk J. Hogeboom van Buggenum
Op de Wieken 5
NL-1852 BS  HEILOO
tel. (00)31-(0)72 533 2690
e-mail: sttdc@worldonline.nl
web-site: >http://home.worldonline.nl/~sttdc<
en: >http://www.teilharddechardin.nl/<
--------------------------------------------
-----------------------------------------------------------------
De Duurzaamlijst: | Abonnement opzeggen? Stuur een E-mail aan:
voor nieuws,      | majordomo@ddh.nl en schrijf in het tekstdeel:
opinie en overleg | unsubscribe duurzaamlijst
-----------------------------------------------------------------
Meer over de Duurzaamlijst op http://www.ddh.nl/duurzaam