HOOFDSTUK 34 OVERDRACHT VAN MILIEUVERANTWOORDE TECHNOLOGIEEN, SAMENWERKING EN VERGROTING VAN CAPACITEIT

INLEIDING

34.1.Milieuverantwoorde technologieën beschermen het milieu, zijn minder vervuilend, maken op meer duurzame wijze gebruik van alle hulpbronnen, en maken het mogelijk meer afvalstoffen en produkten te hergebruiken en het overblijvende afval op een meer aanvaardbare manier te verwerken dan de technologieën waarvoor ze in de plaats zijn gekomen.

34.2.In de context van verontreiniging worden met milieuverantwoorde technologieën "proces- en produkttechnologieën" bedoeld die weinig of geen afvalstoffen opleveren, en zo verontreiniging voorkomen. Hieronder vallen verder ook technologieën van de eindstroomzuivering ("end-of-pipe") waarmee geproduceerde afvalstromen behandeld kunnen worden.

34.3.Milieuverantwoorde technologieën staan niet op zichzelf, maar maken deel uit van volledige systemen, waartoe ook know-how, procedures, goederen, diensten en installaties, evenals organisatorische en beheersprocedures moeten worden gerekend. Dat betekent dat bij de discussie over technologie-overdracht ook zaken als vorming en aspecten van lokale vergroting van capaciteit, evenals andere relevante aspecten van de keuze voor bepaalde technologieën, met inbegrip van sexe-afhankelijke aspecten, ter sprake dienen te komen. Milieuverantwoorde technologieën moeten verenigbaar zijn met de op nationaal niveau vastgelegde sociaal-economische, culturele en milieuprioriteiten.

34.4.Er bestaat vooral in ontwikkelingslanden behoefte aan een gunstige toegang tot en overdracht van milieuverantwoorde technologieën, via steunmaatregelen die de technologische samenwerking bevorderen en een overdracht mogelijk maken van de noodzakelijke technologische know-how, evenals de vorming van economische, technische en beheersvoorzieningen voor een doeltreffend gebruik en verdere ontwikkeling van de overgedragen technologie. Voor technologische samenwerking is een gezamenlijke inspanning vereist van ondernemingen en regeringen, van zowel de leveranciers als de gebruikers van technologie. Een dergelijke samenwerking houdt derhalve een voortdurend proces in, waarbij de overheid, de particuliere sector en onderzoeks- en ontwikkelingsfaciliteiten betrokken zijn, ten behoeve van het bereiken van optimale resultaten voor de technologie-overdracht. Succesvolle langdurige samenwerkingsverbanden op het gebied van technologische samenwerking vergen noodzakelijkerwijs een voortdurende, systematische training en vergroting van capaciteit op alle niveaus, gedurende lange tijd.

34.5.De in dit hoofdstuk voorgestelde activiteiten zijn gericht op een verbetering van de voorwaarden en processen inzake informatievoorziening, toegang tot en overdracht van technologie(met inbegrip van geavanceerde technologieën en daarbijbehorende know-how), in het bijzonder voor ontwikkelingslanden, en inzake vergroting van capaciteit en inzake samenwerkingsovereenkomsten en partnerschappen op het gebied van technologie, een en ander ter bevordering van duurzame ontwikkeling. Nieuwe en doeltreffende technologieën zullen van wezenlijk belang zijn voor een verbetering van de mogelijkheden van vooral ontwikkelingslanden om te komen tot duurzame ontwikkeling, om de wereldeconomie in stand te houden, het milieu te beschermen en de armoede en het menselijk lijden te verlichten. Inherent aan deze activiteiten is de noodzaak de thans toegepaste technologieën te verbeteren en zo nodig te vervangen door beter toegankelijke en meer milieuverantwoorde technologien.

Uitgangspunten

34.6.Dit hoofdstuk van Agenda 21 laat onverlet de specifieke verplichtingen en regelingen op het gebied van technologie-overdracht die in specifieke internationale instrumenten worden vastgelegd.

34.7.De beschikbaarheid van wetenschappelijke en technologische informatie en de toegang tot en overdracht van milieuverantwoorde technologieën zijn essentiële voorwaarden voor duurzame ontwikkeling. Adequate informatieverschaffing over de milieuaspecten van de huidige technologieën bestaat uit twee, met elkaar in verband staande componenten: een betere informatievoorziening inzake de huidige en geavanceerde technologieën, waarbij ook de milieurisico's worden aangegeven, en een verbeterde toegankelijkheid van milieuverantwoorde technologieën.

34.8.Het primaire doel van een verbeterde toegang tot technologische informatie is de mogelijkheid gefundeerde keuzes te maken die leiden tot de toegang tot en overdracht van dergelijke technologieën en tot de versterking van de eigen technologische capaciteiten van het land.

34.9.Een grote hoeveelheid bruikbare technologische kennis is niet geoctrooieerd. Ontwikkelingslanden hebben behoefte aan toegang tot deze technologieën die niet zijn beschermd door octrooien of die openbaar bezit zijn. Ontwikkelingslanden hebben ook behoefte aan de vereiste know-how en deskundigheid voor een doeltreffend gebruik van bovengenoemde technologien.

34.10. Aandacht moet worden besteed aan de rol van bescherming van octrooien en van de rechten van intellectueel eigendom, tegelijkertijd met een analyse van de invloed hiervan op de toegankelijkheid en overdracht van milieuverantwoorde technologieën, vooral in ontwikkelingslanden; tevens dient het concept van gegarandeerde toegang voor ontwikkelingslanden tot milieuverantwoorde technologieën in relatie tot eigendomsrechten grondig te worden onderzocht,opdat een doeltreffend antwoord kan worden gevonden op de behoeften van ontwikkelingslanden op dit terrein.

34.11. Geoctrooieerde technologieën staan ter beschikking langs commerciële wegen en het internationale bedrijfsleven is een belangrijk middel voor technologie-overdracht. Men dient ernaar te streven deze kennisbron aan te boren en haar te combineren met lokale innovaties ten behoeve van het ontwikkelen van alternatieve technologieën. Terwijl er gezocht blijft worden naar concepten en modaliteiten voor een gegarandeerde toegankelijkheid van milieuverantwoorde technologieën, met inbegrip van geavanceerde technologieën, vooral voor ontwikkelingslanden, dient een betere toegang tot milieuverantwoorde technologieën te worden bevorderd, vergemakkelijkt en zo nodig gefinancierd, en dienen binnen redelijke grenzen, aanmoedigingspremies te worden verstrekt aan innoverende onderzoekers en ontwikkelaars van nieuwe milieuverantwoorde technologieën.

34.12. De ontvangende landen hebben technologie en extra steun nodig om hun wetenschappelijke, technologische, professionele en andere hiermee verband houdende capaciteiten verder te ontwikkelen, rekening houdend met bestaande technologieën en capaciteiten. Dergelijke steun zou vooral ontwikkelingslanden in staat stellen rationelere keuzes te maken met betrekking tot technologie. Deze landen kunnen dan milieuverantwoorde technologieën, voorafgaand aan de overdracht ervan, beter evalueren, en zij kunnen deze op de juiste wijze toepassen en beheren, alsmede in reeds bestaande technologieën verbeteringen aanbrengen en deze aanpassen aan hun eigen specifieke ontwikkelingsbehoeften en -prioriteiten.

34.13. Een kritieke hoeveelheid aan onderzoeks- en ontwikkelingscapaciteit is van doorslaggevend belang voor een doeltreffende verspreiding en toepassing van milieuverantwoorde technologieën en voor de ontwikkeling ervan ter plaatse. Voorlichtings- en opleidingsprogramma's dienen de behoeften aan specifieke doelgerichte onderzoeksactiviteiten te weerspiegelen en gericht te zijn op het opleiden van deskundigen op het gebied van milieuverantwoorde technologieën met een interdisciplinaire visie. Om deze kritieke hoeveelheid te bereiken is de opleiding van vaklieden, technici en middenkader-managers, wetenschappers, ingenieurs en docenten vereist, evenals de ontwikkeling van de daarbij behorende sociale of beheerssystemen. De overdracht van milieuverantwoorde technologieën vergt eveneens het op innovatieve wijze aanpassen en integreren van deze technologieën in de lokale of nationale cultuur.

Doelstellingen

34.14. De volgende doelstellingen worden voorgesteld:

(a)Het helpen van met name ontwikkelingslanden bij het verkrijgen van toegang tot wetenschappelijke en technologische informatie, met inbegrip van informatie over geavanceerde technologieën;

(b)Het bevorderen, vergemakkelijken en waar nodig financieren van de toegang tot en de overdracht van milieuverantwoorde technologieën en de daarbijbehorende know-how, vooral naar ontwikkelingslanden; zulks onder gunstige voorwaarden, met inbegrip van zachte leningen en preventiële middelen naar gelang wederzijds is overeengekomen, rekening houdend met zowel de noodzaak om de rechten van intellectueel eigendom te beschermen als met de speciale behoeften van ontwikkelingslanden bij de implementatie van Agenda 21;

(c)Het vergemakkelijken van de instandhouding en bevordering van lokale milieuverantwoorde technologieën die wellicht verwaarloosd of vervangen zijn, vooral in ontwikkelingslanden, met bijzondere aandacht voor hun prioritaire behoeften en rekening houdend met de complementaire rol van mannen en vrouwen;

(d)Het ondersteunen van de opbouw van eigen capaciteit, vooral in ontwikkelingslanden, zodat zij milieuverantwoorde technologieën kunnen evalueren, overnemen, beheren en toepassen. Dit kan onder andere worden bereikt door:

(i)Vorming;

(ii)De versterking van institutionele capaciteit voor onderzoek en ontwikkeling en voor de implementatie van programma's;

(iii)Een geïntegreerde sector-evaluatie van technologische behoeften, in overeenstemming met de nationale plannen, doelstellingen en prioriteiten zoals voorzien in de implementatie van Agenda 21 op nationaal niveau;

(e)Het bevorderen van technologische samenwerking op lange termijn tussen de bezitters van milieuverantwoorde technologieën en potentiële gebruikers.

Activiteiten

(a) Ontwikkeling van internationale informatienetwerken voor het onderling verbinden van nationale, subregionale, regionale en internationale systemen

34.15.Bestaande nationale, subregionale, regionale en internationale informatiesystemen dienen verder te worden ontwikkeld en onderling verbonden via regionale centra voor uitwisseling van informatie die brede economische sectoren als landbouw, industrie en energie bestrijken. Van een dergelijk netwerk zouden onder andere nationale, subregionale en regionale octrooibureausdeel kunnen uitmaken, die in staat zijn verslag uit te brengen over de allernieuwste technologieën. De netwerken van centra voor uitwisseling van informatie zouden dan informatie verspreiden over beschikbare technologien, de bronnen waar deze te verkrijgen zijn, de milieurisico's en de algemene voorwaarden voor verwerving ervan. Zij zouden werken op basis van informatie-aanvragen en zich concentreren op de informatiebehoeften van de eindgebruikers. Zij zouden rekening houden met de positieve rol en bijdragen van internationale, regionale en subregionale organisaties, bedrijven, beroepsverenigingen, niet-gouvernementele organisaties, nationale regeringen en nieuw gevestigde of versterkte nationale netwerken.

34.16.De internationale en regionale centra voor uitwisseling van informatie kunnen zo nodig het initiatief nemen om gebruikers te helpen hun behoeften te bepalen en om informatie te verstrekken die aan deze behoeften tegemoet komt, met gebruikmaking van bestaande nieuws-, openbare informatie- en communicatiesystemen. De informatie die wordt verspreid dient concrete gevallen van succesvolle ontwikkeling en implementatie van milieuverantwoorde technologieën toe te lichten en gedetailleerd te beschrijven. Teneinde doeltreffend te kunnen werken, moeten de coördinatiecentra niet alleen informatie verstrekken, maar ook naar andere diensten kunnen verwijzen, zoals naar advies-, opleidings- en technologiecentra en centra voor technologisch aspectenonderzoek. De centra voor uitwisseling van informatie kunnen aldus de totstandkoming van joint ventures en diverse vormen van samenwerking vergemakkelijken.

34.17.De geëigende VN-instellingen dienen een overzicht te maken van bestaande en internationale of regionale centra voor uitwisseling van informatie of informatie-uitwisselingssystemen. De bestaande structuur moet worden versterkt en waar nodig verbeterd. Zo nodig moeten extra informatiesystemen worden ontwikkeld teneinde geconstateerde lacunes in dit internationale netwerk op te vullen.

(b) Steun aan en bevordering van de toegang tot technologie-overdracht

34.18.Regeringen en internationale organisaties dienen te bevorderen, en de particuliere sector aan te moedigen te bevorderen, dat vooral ontwikkelingslanden op effectieve wijze toegang krijgen tot en de beschikking krijgen over milieuverantwoorde technologien; het kan hierbij onder meer gaan om het volgende:

(a)Het formuleren van beleidslijnen en het uitwerken van programma's ten behoeve van een doeltreffende overdracht van milieuverantwoorde technologieën die staatseigendom of niet geoctrooieerd zijn;

(b)Het scheppen van gunstige voorwaarden die de particuliere en openbare sectoren aanmoedigen milieuverantwoorde technologieën te ontwikkelen, op de markt te brengen en toe te passen;

(c)Het evalueren door de overheid en, waar gepast, door relevante organisaties van bestaand beleid, met inbegrip van het subsidie- en belastingbeleid, alsmede van bestaande wettelijke voorschriften teneinde vast te stellen of deze de toegang tot en de overdracht en introductie van milieuverantwoorde technologieën stimuleren of remmen;

(d)Het in een volledig geïntegreerd milieu- en ontwikkelingskader aan de orde stellen van obstakels voor de overdracht van gepatenteerde milieuverantwoorde technologieën, alsmede het treffen van geëigende algemene maatregelen om dergelijke obstakels te slechten en om specifieke fiscale of andere stimulansen voor de overdracht van dergelijke technologieën in te voeren;

(e)Het treffen van maatregelen, in overeenstemming met en onder de specifieke omstandigheden erkend in de relevante, door Staten ondertekende internationale overeenkomsten, teneinde misbruik van intellectuele-eigendomsrechten te voorkomen, met inbegrip van het opstellen van regels voor de verwerving ervan via een verplichte verstrekking van licenties, gepaard gaande met rechtvaardige en adequate vergoeding:

(i)Het creëren of versterken door ontwikkelde landen en door andere landen die in een positie verkeren zulks te doen, van geëigende fiscale of andere stimulansen voor de overdracht van milieuverantwoorde technologieën door bedrijven, vooral aan ontwikkelingslanden, als wezenlijk onderdeel van duurzame ontwikkeling;

(ii)Het verbeteren van de toegang tot en de overdracht van gepatenteerde milieuverantwoorde technologieën, vooral aan ontwikkelingslanden;

(iii)Het aankopen van patenten en licenties op commerciële voorwaarden, ten behoeve van de overdracht ervan aan ontwikkelingslanden op niet-commerciële voorwaarden als onderdeel van een samenwerking op het gebied van duurzame ontwikkeling, rekening houdend met de noodzaak de rechten van intellectueel eigendom te beschermen;

(iv)Het treffen van maatregelen, in overeenstemming met en onder de specifieke omstandigheden erkend in de relevante, door Staten ondertekende internationale overeenkomsten, teneinde misbruik van intellectuele-eigendomsrechten te voorkomen, met inbegrip van regels voor de verwerving ervan via een verplichte toekenning van licenties, gepaard gaande met een rechtvaardige en adequate compensatie;

(v)Het verstrekken van financiële middelen voor de verwerving van milieuverantwoorde technologieën, teneinde het met name ontwikkelingslanden mogelijk te maken maatregelen te implementeren ter bevordering van duurzame ontwikkeling welke anders een bijzondere of ongebruikelijk zware last voor hen zouden betekenen;

(f)Het ontwikkelen van mechanismen voor de toegang tot en de overdracht van milieuverantwoorde technologieën, in met name ontwikkelingslanden, rekening houdend met de ontwikkelingen in de onderhandelingen voor een internationale gedragscode voor technologie-overdracht, waartoe door de UNCTAD is besloten tijdens haar achtste zitting in Cartagena.

(c) Verbetering van de capaciteit voor het ontwikkelen en beheren van milieuverantwoorde technologieën

34.19.Op subregionaal, regionaal en internationaal niveau dienen structuren te worden geschapen en/of versterkt voor de ontwikkeling, overdracht en toepassing van milieuverantwoorde technologieën en de overeenkomstige technische know-how, met bijzondere aandacht voor de behoeften van de ontwikkelingslanden, door deze taken toe te kennen aan reeds bestaande organen. Dergelijke structuren maken het voor ontwikkelingslanden en ontwikkelde landen gemakkelijker initiatieven te nemen ter bevordering van het onderzoek naar en de ontwikkeling en overdracht van milieuverantwoorde technologien, vaak via nationale of grensoverschrijdende samenwerking tussen de wetenschappelijke en technologische gemeenschap, het bedrijfsleven en regeringen.

34.20.Op nationaal niveau dienen capaciteiten voor evaluatie, ontwikkeling, beheer en toepassing van nieuwe technologieën te worden ontwikkeld. Hiertoe zal een versterking noodzakelijk zijn van bestaande instellingen, evenals de opleiding van personeel op alle niveaus en voorlichting aan de eindgebruikers van de technologie.

(d) Vorming van een netwerk voor samenwerking tussen onderzoekscentra

34.21.Er dient een netwerk te worden gevormd bestaande uit nationale, subregionale, regionale en internationale onderzoekscentra voor milieuverantwoorde technologieën, teneinde de toegang tot en de ontwikkeling, het beheer en de overdracht van milieuverantwoorde technologieën te verbeteren, met inbegrip van overdracht en samenwerking tussen ontwikkelingslanden onderling en tussen ontwikkelde en ontwikkelingslanden; het netwerk moet in de eerste plaats zijn gebaseerd op de bestaande subregionale of regionale onderzoeks-, ontwikkelings- en demonstratiecentra van de nationale instellingen, in nauwe samenwerking met de particuliere sector.

(e) Steun aan samenwerkings- en hulpprogramma's

34.22.Steun dient te worden verleend aan samenwerkings- en hulpprogramma's, inclusief die van instellingen van de Verenigde Naties, internationale organisaties en andere geëigende overheids- en particuliere organisaties, in het bijzonder in ontwikkelingslanden, wat betreft onderzoek en ontwikkeling, technologische vergroting van capaciteit en opbouw van het menselijk potentieel op het gebied van opleiding en onderhoud, evaluatie van nationale technologiebehoeften, milieu-effectrapportages en planning van duurzame ontwikkeling.

34.23.Eveneens dient steun te worden gegeven aan nationale, subregionale, regionale, multilaterale en bilaterale programma's voor wetenschappelijk onderzoek, informatieverspreiding en technologische ontwikkeling tussen ontwikkelingslanden onderling, onder meer via de betrokkenheid van overheids- en particuliere bedrijven en onderzoeksfaciliteiten, en aan de financiering van technische samenwerking tussen de verschillende programma's van ontwikkelingslanden op dit terrein. Dit betekent onder meer dat banden tussen deze faciliteiten verder dienen te worden ontwikkeld om begrip en de verspreiding en implementatie van technologieën voor duurzame ontwikkeling te optimaliseren.

34.24.De ontwikkeling van programma's op mondiaal, regionaal en subregionaal niveau dient ook de vaststelling en evaluatie van regionale, subregionale en nationale prioritaire behoeften te omvatten. Plannen en analyses ter ondersteuning van deze programma's dienen een basis te vormen voor een eventuele financiering door multilaterale ontwikkelingsbanken, bilaterale organisaties, de particuliere sector en niet-gouvernementele organisaties.

34.25.Bezoeken dienen te worden bevorderd en de vrijwillige terugkeer naar ontwikkelingslanden van competente deskundigen op het gebied van milieuverantwoorde technologieën die momenteel werkzaam zijn in instellingen in de ontwikkelde landen, dient te worden vergemakkelijkt.

(f) Technologisch aspectenonderzoek ter ondersteuning van het beheer van milieuverantwoorde technologieën

34.26.De internationale gemeenschap, en met name instellingen van de Verenigde Naties, internationale organisaties en andere geëigende overheids- en particuliere organisaties, dient behulpzaam te zijn bij de uitwisseling van ervaringen en bij de ontwikkeling van de capaciteit voor evaluatie van technologiebehoeften, vooral in ontwikkelingslanden, opdat zij keuzes kunnen maken gebaseerd op milieuverantwoorde technologieën. Zij dient:

(a)Capaciteit voor technologisch aspectenonderzoek te creëren voor het beheer van milieuverantwoorde technologieën, inclusief milieu-effectrapportages en risicoschattingen, met voldoende aandacht voor passende waarborgen tegen de overdracht van technologieën die om milieu- of gezondheidsredenen dienen te worden verboden;

(b)Het internationale netwerk te versterken van regionale, subregionale of nationale centra voor technologisch aspectenonderzoek voor milieuverantwoorde technologien, in samenwerking met coördinatiecentra, teneinde de bovengenoemde voorzieningen voor technologisch aspectenonderzoek ter beschikking te stellen van alle naties. Deze centra kunnen in principe advies verlenen en opleidingen verzorgen voor specifieke nationale situaties en de nationale capaciteit voor het technologisch aspectenonderzoek van milieuverantwoorde technologieën verbeteren. De mogelijkheid deze activiteit onder te brengen in reeds bestaande regionale organisaties dient volledig te worden onderzocht alvorens geheel nieuwe instellingen in het leven te roepen, en ook een geschikte financiering van deze activiteit via samenwerking tussen overheid en particuliere sector dient in voorkomende gevallen te worden bestudeerd.

(g) Samenwerkingsovereenkomsten en partnerschappen

34.27.Samenwerkingsovereenkomsten op lange termijn tussen bedrijven uit de ontwikkelde en de ontwikkelingslanden voor de ontwikkeling van milieuverantwoorde technologieën dienen te worden bevorderd. Multinationale bedrijven, als bronnen van de schaarse technische vaardigheden welke nodig zijn voor de bescherming en verbetering van het milieu, hebben een speciale rol in en belang bij het bevorderen van samenwerking bij technologie-overdracht, aangezien zij belangrijke kanalen zijn voor dergelijke overdracht, alsmede voor het vormen van een pool van goed opgeleide mensen en het aanbrengen van infrastructuren.

34.28.Joint ventures tussen leveranciers en ontvangers van technologieën dienen te worden bevorderd, met inachtneming van de beleidsprioriteiten en doelstellingen van de ontwikkelingslanden. Naast rechtstreekse buitenlandse investeringen kunnen deze ventures belangrijke kanalen vormen voor de overdracht van milieuverantwoorde technologieën. Via dergelijke joint ventures en rechtstreekse investeringen van buitenlands kapitaal kunnen milieuverantwoorde managementpraktijken worden overgedragen en in stand gehouden.

Middelen ter implementatie

Financiering en kostenraming

34.29.Het secretariaat van de Conferentie schat dat voor de implementatie van de in dit hoofdstuk beschreven activiteiten de internationale gemeenschap per jaar (1993 - 2000) een gemiddeld bedrag van tussen $450 en $600 miljoen ter beschikking zou moeten stellen, in de vorm van schenkingen of concessionele middelen. Deze ramingen zijn slechts indicaties voor de orde van grootte van de kosten, en zijn nog niet door de regeringen beoordeeld. De werkelijke kosten en financieringsvoorwaarden zullen, ook wanneer deze eventueel niet devorm van zachte leningen aannemen, afhankelijk zijn van, onder andere, de specifieke strategieën en programma's die de regeringen zullen gaan implementeren.